Nie ma chyba trudniejszego problemu składniowego niż wybór właściwej formy orzeczenia przy podmiocie szeregowym. Chodzi o podmiot, który składa się z co najmniej dwóch elementów: Entuzjazm mieszkańców i ich wola walki ; Ani babcia, ani wnuczka ; Zarówno ojciec, jak i matka ; Kasia, podobnie jak jej mąż itp.
Jak pamiętamy, formy podmiotu i orzeczenia muszą się ze sobą zgadzać pod względem rodzaju, liczby i osoby. Jeśli podmiot jest typowy, to nie mamy kłopotu: pies szczekał, flaga powiewała, rodzice kupili, dzieci płakały. Jeśli jednak podmiot jest rozbudowany – zaczynamy mieć wątpliwości: Prezydent z małżonką pojechał czy pojechali?, Kasia, podobnie jak jej mąż, często nas odwiedzała czy odwiedzali?
Zasada ogólna jest sformułowana tak: orzeczenie przy podmiocie szeregowym ma formę liczby mnogiej. To logiczne, skoro podmiot składa się z dwóch elementów. Nie budzą zastrzeżeń zdania: Jaś i Małgosia poszli, Babcia z dziadkiem odwiedzili, Budynki i wieże wyrastały nad miastem. Orzeczenie musi mieć formę liczby mnogiej także w zdaniach: Entuzjazm mieszkańców i ich wola walki zdecydowały o zwycięstwie ; Ani babcia, ani wnuczka nie lubiły wcześnie wstawać ; Zarówno ojciec, jak i matka skrytykowali ubiór syna ; Kasia, podobnie jak jej mąż, często nas odwiedzali.
Poprawne jest też sformułowanie: Prezydent z małżonką pojechali, chociaż jego składnia może być zależna od sensu zdania. Bo jeśli prezydent z małżonką pojechali na wakacje, to forma orzeczenia w liczbie mnogiej jest właściwa. Jeśli jednak prezydent został oficjalnie zaproszony do innego kraju, a małżonka mu towarzyszyła, to właściwsze będzie orzeczenie w liczbie pojedynczej: Prezydent z małżonką udał się z wizytą. Gdy jeden składnik podmiotu jest z jakiegoś powodu ważniejszy niż inny, to forma orzeczenia może być (choć nie musi) uzgodniona tylko z nim: Ojciec z synem zbudował dom obok: Ojciec z synem zbudowali dom.
Do rozważań o składni podmiotu szeregowego skłoniła mnie pewna osobista sytuacja. Otóż zostałam poproszona o sprawdzenie tekstu informującego o koncercie. Najważniejsze zdanie było sformułowane tak: Wystąpią przed Państwem zespół wokalny z Domu Kultury wraz z zaproszonymi gośćmi. Zdanie jest dobrze zbudowane, zgodnie z omówionymi wyżej zasadami. Szeregowy podmiot: zespół wokalny wraz z gośćmi wymaga orzeczenia w liczbie mnogiej: wystąpią. Ale mimo że to poprawne sformułowanie, coś w nim jednak zgrzyta. Sąsiedztwo wyrazów: wystąpią zespół nie jest przyjemne dla ucha. Wolelibyśmy połączenie: wystąpi zespół wraz z gośćmi. I intuicja nas nie zawodzi! Norma składniowa aprobuje liczbę pojedynczą, jeśli orzeczenie stoi przed podmiotem szeregowym. Można więc bez obawy napisać tak: Wystąpi przed Państwem zespół wokalny z Domu Kultury i jego goście.
Ewa Kołodziejek
