Czy tytułowa konstrukcja łącząca czasownik mieć z bezokolicznikiem jest poprawna? Czy sformułowania: mam dostać, masz przyjść, ma przynieść są właściwe? Czy zamiast czasowników mam/masz/ma nie powinny tu stać czasowniki musi albo powinien?
Takie wątpliwości wynikają z różnych znaczeń i z różnych funkcji czasownika mieć. Pierwsze znaczenie to ‘posiadać’: Mam samochód, Masz piękną sukienkę, Szczecin ma dużo zieleni. Można też (mniej namacalnie): mieć jakiś pomysł, mieć coś przed oczami, mieć coś w pamięci. Można mieć kogoś w rękach i mieć coś pod kontrolą. Jeśli mówimy: Mam czas, Mam sporo pracy, Mam tydzień urlopu, to wciąż używamy czasownika mieć w znaczeniu ‘posiadać’. Nie oznacza to bynajmniej, że oba czasowniki: mieć i posiadać są wymienne w każdym kontekście. Wyraz posiadać jest ograniczony stylistyczne, można go używać w tekstach urzędowych, naukowych i innych o charakterze oficjalnym. Słowo mieć nie ma takich ograniczeń.
Mieć może też występować jako wyraz posiłkowy. Nie ma tak wielu zadań jak czasownik posiłkowy być, który służy do tworzenia różnorodnych form złożonych, np. Jestem Anna, Jestem nauczycielem, Jestem podsłuchiwana, Byłbym zapomniał itd.. Słowo mieć wspomaga dwa typy związków wyrazowych. Łączy się mianowicie z rzeczownikiem: Mam kontakt i bezokolicznikiem: Mam zrobić. Gdy połączymy czasownik mieć z rzeczownikiem, to cała konstrukcja nabiera cech czasownika: mam kontakt znaczy to samo, co kontaktuję się, mam przesiadkę to samo, co przesiadam się. Jeśli mówimy, że melisa ma działanie uspokajające, to mówimy, że melisa działa.
W połączeniach czasownika z bezokolicznikiem słowo mieć pomaga wyrazić jakąś konieczność, powinność lub możliwość: We wtorek mam mieć badania lekarskie (powinność albo możliwość), Dzisiaj masz zrobić zakupy (konieczność), Za tydzień mam być w Krakowie (powinność, konieczność). Jak widać, słowo mieć ma co robić w polszczyźnie! Używamy go nieustannie, a kontekstów, w których występuje, jest znacznie więcej. Można się o tym przekonać, wertując „Inny słownik języka polskiego” pod redakcją Mirosława Bańki, który notuje 22 definicje hasła mieć w znaczeniu ‘posiadać’ i 9 znaczeń czasownika mieć w funkcji słowa posiłkowego.
Słowo mieć jest też wykrzyknikiem. Masz! to mniej grzeczny wariant czasownika proszę, Mam cię! używamy w sytuacji, gdy kogoś na czymś przyłapiemy, Mam!, gdy wpadniemy na jakiś pomysł, A masz!, gdy słowem wzmacniamy rękoczyny, Masz tobie!, gdy coś nas zaskoczy albo wprawi w zakłopotanie. Okrzykiem Mamy to!, wyrażamy radość, gdy jakieś nasze przedsięwzięcie zakończyło się pomyślnie. Jest jeszcze powitanie Jak się masz!, które przekształciliśmy w potoczne Się masz!, a to w młodzieżowe siema/siemka, sympatyczne, życzliwe i powitanie, i pożegnanie.
Muszę przyznać, że zachwyca mnie wszechstronność czasownika mieć. Tak jak zachwyca mnie całe bogactwo polszczyzny!
Ewa Kołodziejek
