… bo gramatycznie to chyba najbardziej skomplikowana część słownictwa. A poza tym z żadnym innym słowem nie jesteśmy tak emocjonalnie związani, jak z własnym nazwiskiem. Wciąż nas coś w związku z nim denerwuje: a to ktoś je przekręci, a to odmieni, a to nie odmieni itp., itd. Mnie najbardziej irytuje, gdy mówią o mnie Kołodziejczyk (zwłaszcza studenci, tuż przed sesją; tak! zdarza się!), choć to przecież niepotrzebna irytacja, bo bywa, że sama jakieś nazwisko przekręcę...
Wiele osób się złości, gdy ktoś ich nazwisko odmienia, co jest zachowaniem nieuzasadnionym, bo przecież nazwiska podlegają regułom gramatycznym polszczyzny. Czytelnicy moich felietonów już to wiedzą, że – mówiąc potocznie – wszystkie nazwiska się odmieniają.
Bywają też sytuacje, gdy ktoś (najczęściej urzędnik) narzuca (najczęściej kobiecie) formę nazwiska, która później stwarza kłopotliwe sytuacje. Taką historię opisuje pani Agnieszka, korespondentka poradni językowej: „Mam pytanie dotyczące formy żeńskiej nazwiska Wozowy. Mojej mamie nie chciano przez wiele miesięcy wydać dowodu osobistego ze względu na fakt, iż jakiś urzędnik zaraz po ślubie odmienił jej nazwisko, stosując rzekomo nieprawidłową formę Wozowa. Bardzo proszę o pomoc: czy nazwisko Wozowy winno mieć formę żeńską Wozowa, czy też jest to forma niepoprawna i dlaczego? Pozdrawiam. Agnieszka Wozowa (być może powinnam napisać Agnieszka Wozowy)”.
Nazwisko, o które pyta nasza korespondentka, ma formę przymiotnikową. Jeśli takie nazwisko jest tożsame z przymiotnikiem pospolitym, np. Zielony, Mądry, Biały, to może przybierać dwie formy rodzajowe: męską, zakończoną na –y, i żeńską, zakończona na –a: Zielona, Mądra, Biała. Podobnie traktujemy przymiotnikowe nazwiska zakończone na –ski, -cki, np. Kowalski, Wiśniewski, Konracki, które w formie żeńskiej przybierają bezdyskusyjną postać Kowalska, Wiśniewska, Konracka.
Żony panów Zielonego, Mądrego czy Białego mają jednak prawo wyboru. Mogą mianowicie zadecydować, czy będą nosiły żeńską, czy męską formę nazwiska. Czy będą się nazywać Anna Zielona, Janina Mądra, Justyna Biała, czy też Anna Zielony, Janina Mądry, Justyna Biały. Takiego wyboru nie mają natomiast kobiety, których mężowie wprawdzie noszą nazwiska przymiotnikowe, ale są one – jak to mówią językoznawcy – nieprzejrzyste słowotwórczo. Ujmując rzecz prościej, jeśli w nazwisku zakończonym na –y nie rozpoznajemy znanego nam przymiotnika, to występuje ono tylko w męskiej formie, którą noszą zarówno kobiety, jak i mężczyźni: Burdzy (i Ewa, i Jan), Brzykcy, Ferency itp.
Wróćmy jednak do pytania pani Agnieszki. Właścicielka przymiotnikowego nazwiska Wozowy utworzonego od rzeczownika wóz (podobnie jak dębowy od dąb, stołowy od stół) może się nazywać „po męsku” - Wozowy i nie odmieniać swego nazwiska. Jeśli woli formę żeńską: Wozowa, to swoje nazwisko odmienia: Wozowej, z Wozową. Obie formy: i męska, i żeńska są poprawne, a decyzja, którą z nich wybierze, nie należy do urzędnika, tylko do właścicielki przymiotnikowego nazwiska.
Ewa Kołodziejek
