1 września minie 80. rocznica wybuchu drugiej wojny światowej, najbardziej tragicznej wojny w dziejach świata. Wywołały ją totalitarne nazistowskie Niemcy, współpracujące ze stalinowskim totalitarnym Związkiem Radzieckim. Pierwszą ofiarą wojny była Polska.
„Rok 2019 jest dla stosunków polsko-niemieckich centralnym rokiem pamięci” – takim zdaniem zaczyna się dokument przyjęty na początku czerwca br. w Berlinie przez polsko-niemiecką grupę parlamentarną. Wymieniono w nim również inne tegoroczne rocznice, ważne dla stosunków polsko-niemieckich, w tym 75. rocznicę wybuchu powstania warszawskiego i 30. rocznicę upadku muru berlińskiego, co było otwarciem drogi do zjednoczenia Niemiec. Już samo zestawienie tych rocznic w jednym dokumencie jest charakterystyczne i pokazuje, jak diametralnie w ciągu lat zmieniły się stosunki polsko-niemieckie. Pokazuje też, że gdy tworzy się wspólnota dążeń, nie może zginąć pamięć.
1 września 2019 r. prezydenci Polski i Niemiec, Andrzej Duda i Frank-Walter Steinmeier, spotkają się w Wieluniu na uroczystości upamiętniającej agresję Niemiec hitlerowskich na Polskę i wybuch II wojny światowej. Spotkanie zacznie się o godz. 4.37, bo dokładnie w tym momencie 80 lat temu to wielkopolskie miasteczko, mające 16 000 mieszkańców, leżące przy ówczesnej granicy polsko-niemieckiej, stało się ofiarą napaści. Zostało prawie całkowicie zniszczone, zginęło 1200 osób.
Obaj prezydenci wezmą też udział w centralnych uroczystościach rocznicowych w Warszawie.
1 września w Gdańsku pamięć o agresji, wojnie i jej ofiarach będzie też apelem o pokój i pojednanie. Uroczystości zaczną się o godz. 4.45 na Westerplatte. W południe przeniosą się na pl. Obrońców Poczty Gdańskiej, a ich finałem będzie wieczorny koncert „Wojna i Pokój”. Fundacja Pojednanie, tworzona przez grupę chrześcijan z Kielc, działających na rzecz pojednania Polaków z Żydami i Niemcami, zorganizuje Marsz Życia. Organizatorzy piszą, że potomkowie Niemców, którzy byli agresorami, przyjadą do Gdańska, by powiedzieć: „Przepraszam”. Współorganizatorem gdańskiego marszu jest niemiecki ruch Marsz Życia.
1 września (godz. 10) ekumeniczne nabożeństwo pamięci odbędzie w katedrze berlińskiej. Wezmą w nim udział duchowni protestanccy, katoliccy i żydowscy z Niemiec i Polski. Uroczystość zakończy się podpisaniem porozumienia o partnerstwie między berlińską parafią katedralną a parafią św. Trójcy w Warszawie. Przemówienie wygłosi prezydent Bundestagu Wolfgang Schäuble.
Na Askanischer Platz w Berlinie (1 września, godz. 13) uroczystość pamięci organizuje Polsko-Niemiecki Instytut Kultury w Darmstadt (DPI Darmstadt). Wezmą w niej udział oficjalne delegacje z Polski i Niemiec oraz inicjatorzy i promotorzy budowy w Berlinie pomnika upamiętniającego polskie ofiary niemieckiej okupacji Polski w latach 1939-1945. Pomnik, który jest niemiecką inicjatywą społeczną, poparł m.in. rząd Niemiec i liczni posłowie do Bundestagu, w tym Wolfgang Schäuble. O wsparciu idei budowy pomnika mówili w Warszawie podczas obchodów 75. rocznic wybuchu powstania warszawskiego ministrowie spraw zagranicznych Polski i Niemiec. W berlińskim Muzeum Topografii Terroru czynna jest wystawa poświęcona powstaniu. Kilka lat temu była już w Berlinie, potem odwiedzała inne ośrodki w Niemczech.
1 września odbędą się spotkania rocznicowe w całej Polsce i Niemczech, m.in. w przygranicznym Pasewalku. O godz. 10 w tamtejszym kościele Mariackim duchowni protestanccy i katoliccy odprawią polsko-niemieckie ekumeniczne nabożeństwo pamięci, po zakończeniu którego ulicami miasta przy dźwiękach Dzwonu Pokoju przejedzie Marsz Milczenia. Zebrani dojdą do Feniksa – pomnika w kształcie wielkiej kuli, ufundowanego kilkanaście lat temu przez przygraniczne miasta partnerskie Pasewalk i Police, a zaprojektowanego przez szwajcarsko-kanadyjskiego artystę Ernesta Daetwylera. Feniks powstał z gruzów domów zniszczonych w obu miastach podczas wojny. Przy pomniku przewidziane są m.in.: wystąpienia uczniów i świadków historii, odsłonięcie tablicy pamiątkowej, wypuszczenie białych gołębi. Uroczystość zakończy się spotkaniem w katolickiej parafii św. Ottona.
2 września (godz. 18) w reprezentacyjnej sali Czerwonego Ratusza w Berlinie, siedzibie władz miasta, Niemiecki Instytut Kultury Polskiej w Darmstad i Federalna Centrala Kształcenia Politycznego organizują spotkanie, którego głównym bohaterem będzie prof. Zbigniew Kruszewski z El Paso (Teksas), uczestnik powstania warszawskiego, jeniec hitlerowskich obozów, a po wojnie działacz polonijny w USA, politolog, autor pierwszej w USA (1972) monografii granicy na Odrze i Nysie. Zaprezentowana też zostanie nowo wydana książka „Niemiecka polityka okupacyjna w Polsce 1939-1945. Polska jako puste miejsce niemieckiej pamięci”, przygotowana przez Dietera Bingena (Niemiecki Instytut Kultury Polskiej) i Simona Lengemanna (Centrala Kształcenia Politycznego).
Liczne przedsięwzięcia, związane z 80. rocznicą wybuchu wojny, są kierowane do młodzieży i dzieci. Książkę, adresowaną do nich, opublikowało stowarzyszenie Znaki Nadziei – Zeichen der Hoffnung e.V. Zatytułowana jest „1939-2019. 80 lat to jedno życie człowieka. Dzieci wojny – wnuki wojny” i mówi o relacjach między dziećmi wojny a ich dziećmi i wnukami.
Książka jest przestrogą. Poprzez opowieści dzieci wojny mówi o tym, że wojna, która „któregoś dnia się zaczyna – nigdy się nie kończy”. Dlatego tym bardziej przestrzenie pojednania, budowane między Polakami i Niemcami od wielu lat, trzeba umacniać i poszerzać. Niezbędna do tego jest dbałość o pamięć.
Ruth HENNING
Fot. Bogdan TWARDOCHLEB
