W jednym z niedawnych felietonów, w którym analizowałam poprawność słowa procent, wymyśliłam zdanie ilustrujące właściwości gramatyczne tego wyrazu: Wysoki procent ośmioklasistów ukończył szkołę. Użyta w nim forma ośmioklasiści zaniepokoiła pana Stratosa, czytelnika moich felietonów, który napisał tak:
„Jeśli Pani Profesor zgadza się z rozróżnieniem (ja się zgadzam) przyjętym przez „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza na temat definicji wyrazów ósmoklasista i ośmioklasista, gdzie ósmoklasista oznacza ‘ucznia ósmej klasy’, a ośmioklasista ‘tego, kto ukończył osiem klas’, (...) to uważam, że zdanie Wysoki procent ośmioklasistów ukończył szkołę powinno raczej brzmieć: Wysoki procent ósmoklasistów ukończył szkołę. Uprzejmie proszę o odpowiedź, co Pani o tym sądzi”.
Jeśli zanalizujemy subtelność znaczeniową obu słów (notowaną w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny), że ośmioklasista to ‘ten, który ukończył osiem klas’, a ósmoklasista to ‘uczeń ósmej klasy’, to w spornym zdaniu rzeczywiście trafniejsza byłaby forma ósmoklasista.
Czy użytkownicy języka uzmysławiają sobie tę subtelność znaczeniową? Obawiam się, że nie. Szybki sondaż wśród moich znajomych wykazał, że forma ośmioklasista prawie nie jest używana i że w obu znaczeniach raczej stosuje się formę ósmoklasista. Potwierdza to korpus języka polskiego, w którym hasło ósmoklasista jest notowane 10 razy częściej niż ośmioklasista, w dodatku w znaczeniach nie zawsze zgodnych ze słownikowymi. Jest tam taki przykład: Jeszcze przed ośmiu laty do ogólniaka szedł co czwarty ósmoklasista, a chodzi tu przecież o absolwenta ośmioklasowej szkoły, czyli ośmioklasistę. Jest też zdanie: Szkołę XXI wieku opisywał Sławomir Paździerski, ośmioklasista z Mysłakowic na Sejmie Dzieci i Młodzieży, mimo że Sławomir był uczniem ósmej klasy, więc powinien być opisany jako ósmoklasista.
Określenia uczniów poszczególnych klas utworzone od liczebników głównych są znaczne rzadziej używane, a niekiedy wręcz kwalifikowane jako błędne. Wielki słownik poprawnej polszczyzny notuje tylko hasło szóstoklasista ‘uczeń szóstej klasy’, a hasło sześcioklasista uznaje za niepoprawne, choć przecież zgodnie z regułą można by tak nazwać kogoś, kto ukończył sześcioletnią szkołę podstawową.
Jak widać w praktyce bez względu na znaczenie dominuje forma utworzona od liczebnika porządkowego. Dlatego uwaga pana Stratosa jest słuszna, a zdanie: Wysoki procent ósmoklasistów ukończył szkołę byłoby trafniejsze. Chociaż... mogłabym się spierać, bo skoro uczniowie szkołę ukończyli, to może można ich już nazwać ośmioklasistami?
Ewa Kołodziejek
