Napisała do mnie pani Agata: „Mam problem, z którym nie umiem sobie poradzić. Chodzi o odmianę (szczególnie o miejscownik) dwóch nazw: Biłohorszcze i Rzęsna Polska (obie obecnie są dzielnicami Lwowa, przed wojną były podmiejskimi miejscowościami). Wątpliwości biorą się stąd, że w przedwojennych gazetach używane są różne formy, najczęściej w Biłhoroszczy i w Rzęśnie Polskiej. A to mi nie pasuje do współczesnych zasad”.
Odniesienie zasad gramatyki do nazw miejscowych nie zawsze jest efektywne, ponieważ ich formy bywają kształtowane przez zwyczaj językowy. W „Słowniku nazw miejscowości i mieszkańców” PWN znalazłam kilka nazw zbudowanych podobnie jak Biłohorszcze: Brzeszcze, Grodziszcze, Horodyszcze, Owsiszcze, Siedliszcze. Tylko Brzeszcze w dopełniaczu mają formę: Brzeszcz, a w miejscowniku: w Brzeszczach. Pozostałe nazwy przybierają w dopełniaczu końcówkę –a: Grodziszcza, Horodyszcza, Owsiszcza, Siedliszcza, a w miejscowniku końcówkę –u: w Grodziszczu, Horodyszczu, Owsiszczu, Siedliszczu. Widzimy, że Brzeszczom przypisana jest liczba mnoga, innym zaś, w tym nazwie Biłohorszcze, liczba pojedyncza. I wszystkie te nazwy mają rodzaj nijaki. Zatem w miejscowniku Biłohorszcze powinno mieć – zgodnie z regułą gramatyczną – końcówkę -u: w Biłohorszczu.
Tymczasem z e-maila pani Agaty wynika, że niektórzy mówią: w Biłohorszczy. Dowodem na takie rozchwianie gramatyczne może być też artykuł w internetowej Wikipedii, w którym obok siebie pojawiły się obie formy: „Położony w pobliżu Biłhorszczy las” i „W Biłohorszczu znajdują się dwie cerkwie”. Być może z nazwą Biłohorszcze jest podobnie jak z bliską nam nazwą Banie, której miejscownik występuje w trzech postaciach: w dokumentach urzędowych – w Baniach, w słowniku – w Baniu, w miejscowym zwyczaju – w Bani. Każda z tych form ma jakieś gramatyczne bądź historyczne uzasadnienie.
Pani Agata pyta też o nazwę Rzęsna Polska. Z nazwami żeńskimi jest kłopot, bo jedne odmieniają się jak przymiotnik, np. Limanowa – w Limanowej, inne jak rzeczownik: Jabłonna – w Jabłonnie, a niektóre i tak, i tak. Do tych ostatnich należy Włoszczowa, która we współczesnych słownikach odmienia się rzeczownikowo: we Włoszczowie, natomiast w zwyczaju językowym często przybiera odmianę przymiotnikową: we Włoszczowej. Odmienianie na wzór przymiotnika wydaje się bardziej naturalne, pewnie dlatego zalecają ją niektóre starsze słowniki języka polskiego.
Prawdopodobnie to samo dzieje z nazwą Rzęsna Polska, której miejscownik też ma dwa warianty: w Rzęśnie Polskiej i w Rzęsnej Polskiej. O to, który z nich jest częstszy, należałoby spytać jej mieszkańców.
Ewa Kołodziejek
