Dlaczego mylimy słowa? Najczęściej dlatego, że nie znamy ich znaczenia, a czasem dlatego, że nieuważnie je odczytujemy albo niestarannie wymawiamy. Zwykle bowiem są to słowa różniące się jedną głoską/literą, np. status i statut, apostrof i apostrofa, cenzura i cezura, wariant i wariat, klimatyzacja i aklimatyzacja i wiele innych. Autorzy Słownika paronimów, czyli wyrazów mylonych, Małgorzata Kita i Edward Polański, zarejestrowali aż 1000 takich par!
Pamiętam, że jako bardzo młoda osoba myliłam – wstyd się przyznać – dwa podobnie brzmiące słowa: status i statut. Po prostu na co dzień ich nie używałam, więc nie rozumiałam ich znaczenia. Trzeba było sięgnąć do słownika, by dowiedzieć się, że statut to ‘przepisy określające strukturę, zadania i sposób działania jakiejś instytucji’, status natomiast to ‘położenie, stan, pozycja’.
Często mylimy przymiotniki efektywny i efektowny. Choć oba wywodzą się od słowa efekt, to jednak łączą się jego z różnymi znaczeniami. Efekt jako ‘skutek czegoś’ jest podstawą słowa efektywny , czyli ‘skuteczny’, natomiast efekt jako ‘wrażenie wywarte przez coś lub przez kogoś’ jest podstawą przymiotnika efektowny, tj. ‘zwracający na siebie uwagę’.
Mniej pomyłek robimy, używając słów adaptacja i adopcja, wiemy bowiem, że adaptacja to przystosowanie czegoś do nowych potrzeb (np. dzieła literackiego do wystawienia na scenie), albo przerobienie czegoś, by nadać mu nowy charakter (np. poddasza na mieszkanie). Wiemy też, że adopcja to ‘uznanie cudzego dziecka za własne’. Ale już odróżnienie czasowników adaptować i adoptować sprawia więcej trudności. Warto więc pamiętać, że adaptuje się poddasze, a adoptuje człowieka albo zwierzę. Nigdy odwrotnie.
Paronimami, czyli wyrazami podobnymi są i inne pary wyrazów. Głoska to ‘dźwięk mowy, najmniejszy mówiony element języka odpowiadający literze’, zgłoska natomiast to ‘inaczej sylaba’. Apostrof to ‘znak graficzny w kształcie przecinka, umieszczany przed niektórymi końcówkami w odmienianych wyrazach obcych’, a apostrofa to ‘bezpośredni, podniosły zwrot do adresata w utworze poetyckim’. Cenzura to ‘kontrola publicznego przekazywania informacji ograniczająca wolność wyrażania myśli’, cezura zaś to ‘wydarzenie, które wyznacza koniec jednaj epoki i początek następnej’. Wariant to ‘jedna z możliwych postaci czegoś’, np. wariant reformy, wariat natomiast to ‘potocznie o kimś niezrównoważonym emocjonalnie. Klimatyzacja to ‘utrzymywanie stałej temperatury w pomieszczeniu’, aklimatyzacja zaś to ‘przystosowanie się do warunków środowiska’.
Mylenie tych wszystkich wyrazów jest niefortunne, ale ponieważ nie są to słowa potoczne (z wyjątkiem wariata), to pomyłki nie rujnują w takim stopniu językowego wizerunku mówiących, jak mieszanie słów bynajmniej i przynajmniej. Więc przypominam: bynajmniej to ‘wcale, zupełnie, nie’, a przynajmniej to ‘choćby, chociaż, bodaj, co najmniej’. I nie chodzi bynajmniej o pouczanie, tylko o powtarzanie, które jest matką wiedzy.
Ewa Kołodziejek
