Z dwóch interpunkcyjnych znaków: przecinka i średnika, mających rozdzielać części zdania, bardziej „zapracowany” jest ten pierwszy. Obok kropki przecinek jest najczęściej stosowanym znakiem przestankowym (a w każdym razie być powinien, bo – niestety – wielu piszących go pomija). Można powiedzieć, że w tekście pisanym przecinek uwija się jak w ukropie, średnik natomiast jest znakiem nienarzucającym się, statecznym, używanym przez osoby pisarsko dojrzałe.
Gdybyśmy chcieli oceniać interpunkcyjną moc średnika, to stwierdzilibyśmy, że jest on słabszy od kropki, ale silniejszy od przecinka. Średnik rozdziela zdania, które mogłyby istnieć samodzielnie, ale z jakichś powodów nie chcą się ze sobą rozstać.
Ażeby uzmysłowić sobie, jak działa średnik, zajrzyjmy do twórczości Olgi Tokarczuk, która tego rozdzielającego znaku używa dość często. W „Księgach Jakubowych” pisze tak: Gdy przepisujemy i cytujemy, budujemy gmach wiedzy i rozmnażamy ją jak moje warzywa czy jabłonki. Przepisywanie jest jak szczepienie drzewa; cytowanie – jak wysiewanie nasion. Gdyby w drugim zdaniu zamiast średnika stał przecinek, tylko oddzieliłby dwa elementy składniowe. Tymczasem średnik zatrzymuje na moment myśl odbiorcy tekstu i – podkreślając pojęciową odrębność obu członów – uzmysławia mu metaforyczną jedność całego wypowiedzenia.
Przytoczmy jeszcze kilka przykładów z tekstów naszej noblistki, pamiętając, że choć każda z pojedynczych części rozdzielonych średnikiem ma inną treść, to wszystkie tworzą myślową i logiczną całość. Z „Opowiadań bizarnych”: …już nabrał powietrza, by krzyknąć, ale przecież nie miał kogo przywołać. Jego rodzice dawno umarli; był sam, a dziecięce rytuały także straciły swoją moc… Z powieści „Dom dzienny, dom nocny”: Widział ogromną liczbę ludzi; wydawało mu się nieprawdopodobne, jak wielu ich żyło w jednym miejscu. I jeszcze raz z „Ksiąg Jakubowych”: Może da się porozumieć, mimo że nie zna się swoich języków ani obyczajów, ani siebie nawzajem, ani swych rzeczy i przedmiotów, ani uśmiechów, gestów dłoni czyniących znaki, niczego; więc może da się porozumieć za pomocą książek?
W tych cytatach średnik ma rolę bardziej wyrafinowaną: musi stworzyć całość z dwóch samodzielnych składniowo i obrazowo części. Ale w innych miejscach może działać zgodnie ze swoją podstawową funkcją: porządkować informacje i rozdzielać poszczególne składniki. Tak działa na przykład w definicjach encyklopedycznych: Helikon, instrument muzyczny, rodzaj tuby basowej; używany w orkiestrach dętych. Błędem jest natomiast stosowanie średnika zamiast przecinka rozdzielającego nierozbudowane człony zdania.
Ani średnika, ani myślnika, ani żadnego innego znaku interpunkcyjnego nie należy nadużywać. Wszystkie mają swoje zadanie i – tak jak ludzie – nie lubią się przepracowywać. Stosujmy je więc z umiarem i we właściwych dla nich miejscach.
Ewa Kołodziejek
