W pewnym tekście prasowym przeczytałam takie zdanie: „Ma pan za sobą imponującą karierę zawodową, która została poddana pod wątpliwość przez to, że poszedł pan do polityki”. Chodzi o zwrot poddać pod wątpliwość, który jest podwójnie niepoprawny. Mówi się bowiem nie poddać, ale podać i nie pod wątpliwość, tylko w wątpliwość.
Kwestia przyimka jest tutaj bezsporna, niepokój natomiast budzi forma czasownika: podać czy poddać? Zwrot podać w wątpliwość znaczy ‘zakwestionować prawdziwość czegoś’. Czasownik podać nawiązuje tu do dawnego znaczenia ‘złożyć prośbę o coś’, które przechowuje się jeszcze w słowie podanie. Ale współcześnie słowo podać ma szersze znaczenie, między innymi: zakomunikować, przekazać, ogłosić, wymienić, wyrazić, zawiadomić, zgłosić: podać sygnał, podać szczegóły, podać wyniki, podać myśl, podać nazwisko, podać trasę, podać do druku, podać do sądu. Można też podać się do dymisji albo podać coś do wiadomości.
Powyższe przykłady nie wyczerpują łączliwości czasownika podać (warto zajrzeć do słownika), ale pozwalają zrozumieć jego obecność w zwrocie podać w wątpliwość. Chociaż nie wszystkim przychodzi to łatwo. Korespondent poradni językowej PWN podaje w wątpliwość otrzymaną odpowiedź i uznaje, że skoro jakieś twierdzenie można poddać testowi, poddać doświadczeniu, to „w logiczny sposób wynika, że owo twierdzenie poddaję w wątpliwość”. Ale korespondent myli słowo podać ze słowem poddać, które znaczy między innymi ‘uzależnić od kogoś, podporządkować komuś, wystawić na działanie czegoś’. Zatem podając jakąś tezę w wątpliwość, można ją poddać pod dyskusję.
Na przykładzie zwrotu podać w wątpliwość widać, że w utrwalonych związkach wyrazowych wszystkie składniki mają swoje uzasadnienie. Tak jest też w zwrocie spocząć na laurach ‘zadowalając się dotychczasowymi osiągnięciami, zaprzestać działania’, w którym czasownik spocząć bywa wymieniany na czasownik osiąść. Laur był w starożytności symbolem chwały, wieńcem laurowym wieńczono głowy zwycięzców igrzysk olimpijskich. Od słowa laur pochodzi laureat ‘zwycięzca w zawodach, zdobywca nagrody za wybitne osiągnięcia’, a zbierać laury to ‘cieszyć się uznaniem za swoje zasługi’. W słowie spocząć zawarta jest myśl o wcześniejszym wysiłku, intensywnym działaniu, po których nagrodą jest spoczywanie.
Osiąść natomiast to ‘zatrzymać się, ulokować się, zapaść się’, a osiąść na mieliźnie to ‘zaprzestać działalności, nie osiągnąć celu, zrezygnować z pierwotnych zamiarów’. Widać subtelną różnicę w sensie obu czasowników. W słowie spocząć – zasłużony odpoczynek po osiągnięciu celu, w słowie osiąść – rezygnację z pierwotnych zamiarów i nieosiągnięcie celu.
Więc chociaż niektóre współczesne słowniki notują bez komentarza zwrot osiąść na laurach, to dzieje się to ze szkodą dla obu utrwalonych związków wyrazowych. Lepiej używać ich w tradycyjnej postaci. ©℗
