Zadzwonił do mnie kolega z prośbą o pomoc w utworzeniu nazw mieszkańców od dwóch nazw topograficznych bliskich Szczecinowi. Chodziło o Wolin i Uznam, miejscowość i wyspę, która oddziela Zalew Szczeciński od Zatoki Pomorskiej.
W wypadku Wolina sprawa jest prosta: to wolinianin i wolinianka, regularne nazwy z przyrostkami –anin i –anka, którymi najczęściej tworzy się nazwy mieszkańców polskich miejscowości. Inne podobnie utworzone to na przykład: od nazwy Rudnica – rudniczanin i rudniczanka, od nazwy Podlipki – podlipczanin i podlipczanka, od nazwy Kotliska – kotliszczanin i kotliszczanka, od nazwy Kotłów – kotłowanin i kotłowianka.
Celowo wybrałam do ilustracji tej reguły słowotwórczej nazwy mało znanych miejscowości, bo chciałam pokazać, że trudność sprawiają nam głównie wymiany głosek. W przytoczonych przykładach mamy konkretnie oboczności: c:cz, k:cz, s:sz, ó:o. Nie są jakieś wyjątkowe, bo pierwszą z nich znajdziemy w wyrazach: ręce-rączki, drugą w wyrazach: ręka-ręczny, trzecią w słowach kosa-koszę, czwartą nazwie: Kraków-Krakowa. Wymiany głosek n:ni w nazwach Wolin-wolinianin nawet nie zauważamy. Zatem tę trudność można z powodzeniem pokonać.
Bywają jednak takie miejscowości, od których nazwę mieszkańca można utworzyć przyrostkiem –czyk. Starsze słowniki podają, że mieszkaniec Malborka to malborczyk, mieszkaniec Zakopanego to zakopiańczyk, a Poznania – poznańczyk. Nie wiem, jak nazywają siebie panowie mieszkający w Malborku i Zakopanem, ale intuicja mi mówi, że w użyciu są także nazwy z cząstką –anin: malborczanin, zakopianin. Formy poznańczyk i poznanianin są rzadkie, na mieszkańca Poznania częściej mówimy poznaniak.
Cząstka –czyk tworzy głównie nazwy mieszkańców obcych miast, dlatego nie mamy wątpliwości, że mieszkaniec Berlina to berlińczyk, a mieszkaniec Londynu to londyńczyk. A jak się nazywają osoby zamieszkujące wyspę Uznam? Nie wiem, czy taka nazwa jest używana, ale jeśli musielibyśmy ją utworzyć, to wykorzystalibyśmy cząstkę –czyk. Tę samą, która tworzy nazwy narodowości (Chińczyk, Koreańczyk) i mieszkańców obcych miast (dublińczyk, nowojorczyk). Zatem mieszkańcy wyspy Uznam to uznamczyk i uznamka.
Skoro o nazwach mieszkańców mowa, to raz jeszcze (bo wielokrotnie o tym pisałam) zadajmy pytanie, kto mieszka w Szczecinku? Nazwy mieszkańców tego miasta wzbudzają emocje, bo choć słowotwórczo są łatwe, to fonetycznie bardzo trudne. Otóż w Szczecinku mieszkają szczecinczanin i szczecinczanka. Jednak niektórzy ze względu na trudności w wymowie wolą formy szczecinecczanin i szczecinecczanka wywiedzione od przymiotnika szczecinecki. Notują je też niektóre słowniki. Nie wiem, czy są one rzeczywiście łatwiejsze w wymowie. Ja polecam formy regularne: szczecinczanin i szczecinczanka.
Ewa Kołodziejek
