Jak wakacje, to i podróże krajoznawcze. A jak podróże, to także nazwy nowo poznanych miast, wsi, przysiółków, osiedli, tych wszystkich miejsc, które – aby zaistnieć – muszą mieć swoje imię.
Zdarzają się nazwy zadziwiające. Weźmy taką na przykład kaszubską wieś Swornegacie. Nie ma co ukrywać, nazwa kojarzy się ze słowem gacie, jak potocznie mówi się o majtkach. Tymczasem część nazwy -gacie pochodzi od staropolskiego słowa gacić, gacę, czyli ‘okładać mchem, słomą, liśćmi ścianę budynku dla ocieplenia przed zimą’. Gacić to także ‘stawiać albo uszczelniać tamę’, ‘przykrywać słomą stóg zboża lub siana’ i jeszcze kilka innych gospodarskich znaczeń (można o nich przeczytać w „Słowniku etymologicznym języka polskiego” Wiesława Borysia). Sama pamiętam dawne rodzinne opowieści, jak to przed zimą moi dziadkowie gacili okna, bo ramy w nich były nieszczelne i do izby przenikało zimne powietrze. Gać to ‘materiał do gacenia, do ochrony, do osłaniania’: mech, słoma, drewno itp. Nawiasem mówiąc gacie, czyli majtki albo kalesony, też należą do tej rodziny wyrazów. Wszak chronią i osłaniają sporą część ciała. W XVI wieku gacie, gace, zdrobniale gatki, były nazwą ‘fartuszka kąpielowego zasłaniającego części wstydliwe’ (o czym pisze w słowniku W. Boryś).
Bardziej tajemnicza jest jednak pierwsza część nazwy: sworne. Hasło sworne znajdziemy w „Słowniku etymologicznym języka polskiego” Aleksandra Brücknera, który twierdzi, że swora, sworny to inaczej ‘zgoda, zgodny’. Tak się mówiło o przyjaźni, o zgodnym małżeństwie. Więcej danych o sworze, swornym, sworności i sworowaniu podaje słownik języka polskiego tzw. warszawski z 1915 roku. Tam swora ma kilka znaczeń: ‘sznurek do uwiązywania (sworowania) przy nim psów’, ‘para psów’ związanych ową sworą (dziś wyraz w tym znaczeniu ma postać sfora), a także przenośnie ‘całość, zgoda, dobry związek’: „Gdy sworność jest między małżeństwem, cieszą się z tego przyjaciele”. Sworować to także ‘sprzęgać, spajać, łączyć, spinać, jednoczyć’, stąd sworzeń, rozwora, zwornik.
Jak się to ma do nazwy Swornegacie? W tym toponimie (czyli nazwie miejscowej) ukryły się wszystkie przytoczone wyżej znaczenia: ‘łączyć, zwierać, osłaniać coś czymś’. W poradni językowej PWN prof. Kazimierz Sikora dowodzi, że Swornegacie to dokładnie ‘zwarte groble’, co jest jedną z możliwych etymologii odwołującą się do miejscowych realiów.
Swornegacie to nazwa niełatwa gramatycznie. W urzędowym wykazie nazw miejscowości w Polsce podano dopełniaczową formę Swornychgać, w „Słowniku nazw miejscowości i mieszkańców” PWN dopełniacz ma postać Swornegaci (co jest zbieżne ze zwyczajem językowym mieszkańców), a na stronach internetowych – Swornychgaci. W miejscowniku są w użyciu formy: w Swornegaci, w Swornegaciach, w Swornychgaciach. Która jest właściwa? O to trzeba pytać gminnych urzędników, a najlepiej mieszkańców tej miejscowości. Może więc na urlop na Kaszuby?
Ew Kołodziejek
