Jak się łączą wyrazy? Jaką formę gramatyczną muszą przybrać, żeby zdanie było poprawnie zbudowane? Na ogół – mówiąc lub pisząc – nie stawiamy sobie takich pytań, bo używamy słów znanych, gramatycznie niekłopotliwych. Gdy jednak chcemy się wypowiedzieć staranniej, myślimy: dopełniacz czy biernik?, bo głównie te przypadki budzą wątpliwości.
Które zdanie jest poprawne – pyta korespondent poradni: Rabaty sięgają kilkaset złotych czy Rabaty sięgają kilkuset złotych? Najważniejszym elementem tego zdania jest orzeczenie, czyli czasownik sięgać, mający wiele znaczeń. Jeśli – tak jak w podanym przykładzie – użyty jest w znaczeniu ‘zbliżać się, docierać do kogoś lub czegoś’, to od łączącego się z nim rzeczownika wymaga formy dopełniacza: Emocje sięgnęły szczytów, Historia sięga zamierzchłych czasów, W marzeniach sięgał gwiazd. Zatem i rabaty w pytaniu naszego korespondenta sięgają kilkuset złotych.
Czasownik sięgać może się też łączyć z rzeczownikami w innych przypadkach: z biernikiem – sięgać po chusteczkę, z narzędnikiem – sięgać pamięcią, sięgać prawą ręką do lewego ucha (czyli robić coś w sposób skomplikowany). Forma gramatyczna rzeczownika zależy od tego, w jakim znaczeniu użyjemy łączącego się z nim słowa sięgać.
Czasownikiem mającym różne wymagania składniowe w zależności od sensu zdania jest też dodać/dodawać. „Od jakiegoś czasu głowię się nad tymi dwoma zdaniami – pisze korespondentka poradni językowej. – Nie wiem, które z nich jest poprawne: Miałam wrażenie, że ostatnie wydarzenia dodały mi dziesięć lat czy też: Miałam wrażenie, że ostatnie wydarzenia dodały mi dziesięciu lat. Znalazłam informację – pisze dalej – że obie wersje są poprawne, ale nie jestem przekonana co do takiej interpretacji”.
O czasowniku dodać możemy powiedzieć, że łączy się i z biernikiem, i dopełniaczem. Wszystko zależy od tego, jaką treść chcemy przekazać. Zasadniczo dodać wymaga biernika: Do zupy dodaj przyprawy, Do prezentu dodaj kwiaty. Ale dodać może się też łączyć z dopełniaczem, jeśli mówimy o części czegoś: Do herbaty dodaj cukru (dużo), Do zupy dodaj soli (mało), Dodaj gazu (trochę). Nazywamy go dopełniaczem partytywnym, cząstkowym, który wskazuje na część całości. Z takim dopełniaczem mogą się też łączyć inne czasowniki, np. Pokrój chleba (nieco), Nakupował bułek (dużo), Wypił herbaty i już mu lepiej (trochę, dużo).
Z jakim więc przypadkiem gramatycznym połączyć czasownik dodać w pytaniach zadanych przez korespondentkę? Tylko z biernikiem: Wydarzenia dodały mi dziesięć lat (całość). Dopełniacz byłby właściwy w zdaniu: Wydarzenia dodały mi lat (dużo, wiele).
Ewa Kołodziejek
