Czas wyborów wpłynął na zwiększoną popularność dwóch tytułowych słów; wszyscy teraz mówimy o punktach i procentach. Jednocześnie pojawiają się wątpliwości gramatyczne, związane głównie z dopełniaczem. Punktu czy punkta, procentu czy procenta? – pytają korespondenci poradni językowej.
Z rzeczownikiem punkt sprawa wydaje się prostsza. We wszystkich znaczeniach: punkt w przestrzeni, punkt w geometrii, punkt na liście, punkt w grze, punkt skupu, punkt sporny, punkt mocny, punkt jako etap – przybiera w dopełniaczu końcówkę –u. Pojawiająca się czasem błędna forma „punkta” jest odzwierciedleniem zmagań końcówki –a z końcówką –u. Tak jest na przykład w wyrazach bilard czy tablet, których obie formy: bilarda i bilardu, tableta i tabletu są powszechne, więc norma je akceptuje. Forma „punkta” jest rzadka, dlatego uznaje się ją za niepoprawną.
Inaczej jest z rzeczownikiem procent, który w dopełniaczu ma dwie równoprawne formy: procenta i procentu. Natomiast jego sytuacja gramatyczna jest zacznie bardziej skomplikowana, bo procent zachowuje się różnie w zależności od tego, z jakim liczebnikiem się łączy. Jeśli wchodzi w związek z liczebnikami oznaczającymi całość, np. trzy, pięć, siedem, czterdzieści, to w mianowniku, dopełniaczu i bierniku ma postać bezkońcówkową: Mamy pięćdziesiąt procent szans na wygraną, Zabrakło im dwudziestu trzech procent do zwycięstwa, Znam zaledwie trzydzieści procent studentów, których uczę zdalnie.
Jeśli jednak rzeczownik procent łączy się z liczebnikiem w innych przypadkach gramatycznych, to zmienia swoją formę. W celowniku: Dwudziestu procentom studentów zabrakło wiedzy na egzaminie. W narzędniku: Pięćdziesięcioma procentami samotnych osób opiekują się wolontariusze. W miejscowniku: Zwycięzcami byli w dziewięćdziesięciu procentach nasi rodacy.
To trudne, więc zbierzmy te skomplikowane formy i odmieńmy – jak w szkole – przez przypadki: M. (jest) dziesięć procent, D. (nie ma) dziesięciu procent, C. (przyglądam się) dziesięciu procentom, B. (widzę) dziesięć procent, N. (idę z) dziesięcioma procentami, Msc. (myślę o) dziesięciu procentach. Prościej jest, gdy rzeczownik procent wchodzi w związek z liczebnikami ułamkowymi, bo wtedy występuje tylko w formie bezkońcówkowej: Piwo o czterech i pół procent zawartości alkoholu.
Do właściwego użycia rzeczownika procent potrzebna jest też minimalna wiedza o budowie zdania. Jeśli procent jest w zdaniu podmiotem, to od niego zależy forma orzeczenia: Wysoki procent ośmioklasistów ukończył szkołę, Sto procent uczniów cieszy się z wakacji.
Wiem, że procent jest jednym z trudniejszych gramatycznie rzeczowników, dlatego żeby opanować wszystkie jego formy, warto zaglądać do słowników. I internecie jest ich naprawdę wiele, więc nie ma wymówek! Polecam zwłaszcza najaktualniejszy Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego.
Ewa Kołodziejek
