Liczebnik jest trudnym przeciwnikiem dla osób pragnących mówić i pisać poprawną polszczyzną. Wciąż się z nim zmagamy, bo choć jest jedną z pięciu odmiennych części mowy (obok rzeczownika, czasownika, przymiotnika i zaimka), to faktycznie występuje w co najmniej siedmiu typach.
Zróbmy małą powtórkę: mamy liczebniki główne (pięćdziesiąt), porządkowe (tysięczny lub tysiączny), zbiorowe (pięcioro), ułamkowe (pół, półtora), mnożne (podwójny), wielokrotne (dwukrotnie), wielorakie (trojaki). Do tego dochodzą liczebniki nieokreślone, czyli takie, które nie zawierają w swoim znaczeniu konkretnej liczby: dużo, mało, kilka, trochę itp. Ze względu na budowę możemy też wyodrębnić liczebniki proste i złożone. Proste składają się z jednego elementu: dwa, troje, piąty, ćwierć, a na złożone składa się kilka wyrazów: pięćset siedemdziesiąt dwa, dwudziesty pierwszy, siedemdziesięcioro troje itp.
To tego bogactwa form liczebnika dochodzą jego wymagania składniowe. Mówiąc prościej: musimy uzgodnić formę gramatyczną liczebnika z formami innych wyrazów w zdaniu. A to niełatwe, o czym świadczą liczne pytania o pomoc, kierowane do poradni językowych. Pisze internautka: „Czy w zdaniu: Moim absolutnym rekordem są 34 tysiące postów orzeczenie jest poprawne? A może powinno być: Jest 34 tysiące postów? Jak dopasować orzeczenie do tak dużych liczb?”. Ażeby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba przywołać dwie reguły.
Pierwsza mówi o tym, że składnia zdania zależy od wymagań gramatycznych ostatniego członu liczebników wielowyrazowych: Dwadzieścia trzy dziewczynki przyszły na spotkanie, bo: trzy dziewczynki przyszły. Trzydzieści pięć dziewczynek przyszło, bo: pięć dziewczynek przyszło. Gdyby zdanie internautki dotyczyło trzydziestu czterech postów, to zapewne nie miałaby wątpliwości: Rekordem są trzydzieści cztery posty (bo: są cztery posty). Ale przy trzydziestu czterech postach nie byłoby „absolutnego rekordu”, a przy trzydziestu czterech tysiącach rekord jest. I tu trzeba przywołać kolejną regułę składniową dotyczącą specjalnych wymagań liczebnika tysiąc.
Wyraz tysiąc łączy się z orzeczeniem w liczbie pojedynczej i w rodzaju nijakim: Tysiąc osób przyszło na koncert, Tysiąc uczniów zdało egzamin. Jeśli jednak przed liczebnikiem tysiąc występują liczebniki dwa, trzy, cztery, to orzeczenie może mieć formę liczby pojedynczej albo liczby mnogiej. Zatem oba sformułowania zaproponowane przez internautkę są poprawne: Rekordem jest trzydzieści cztery tysiące postów albo: Rekordem są trzydzieści cztery tysiące postów.
I jeszcze jedno dręczy naszą korespondentkę: Na przyjęciu miało zjawić się ponad dwustu gości, czy: ponad dwieście gości? Tu o formie liczebnika decyduje przyimek ponad, który łączy się w zdaniu z wyrazami stojącymi w bierniku lub w narzędniku. W pytaniu internautki liczebnik powinien stać w bierniku: Przyszło ponad dwustu gości.
Proste? Absolutnie nie! Dlatego zachęcam do częstego korzystania ze słowników i poradników, by utrwalać te niełatwe zasady.
Ewa Kołodziejek
