Napisało do mnie dwóch mieszkańców naszego miasta, prosząc o opinię dotyczącą nazw miejscowych. Pan Leszek pyta o gramatykę nazwy Podbórz, dzielnicy Szczecina: „Jak powinniśmy odmieniać przez przypadki tę nazwę? Czy tak jak Myślibórz i Racibórz: mieszkam w Myśliborzu na ulicy Myśliborskiej i w Raciborzu na ulicy Raciborskiej? Czy tak jak Zagórz: mieszkam w Zagórzu na ulicy Zagórskiej albo Zgórzańskiej?”.
Choć nie jestem specjalistką od nazw własnych (ten zasób słownictwa analizują onomaści), to się chyba nie pomylę, jeśli powiem, że motywacją dla nazwy Podbórz, podobnie jak dla nazw Przedbórz i Międzybórz, jest związek z wyrazem bór i jego formą gramatyczną: w borze (dawna nazwa lasu). Podbórz leży więc ‘pod borem’, Przedbórz ‘przed borem’, a Międzybórz ‘między borami’.
W „Słowniku nazw miejscowości i mieszkańców” pod red. Marka Łazińskiego nie ma nazwy Podbórz, co ułatwiłoby nam rozwiązanie zagadki, choć znalazły się inne podobnie zbudowane: Myślibórz, Racibórz, Długobórz, Cibórz, Wojbórz, Wolbórz, Wszembórz, Cichobórz, Niedzbórz, Rozbórz. Cztery z nich: Myślibórz, Racibórz, Wojbórz i Wolbórz opisał Stanisław Rospond w „Słowniku etymologicznym miast i gmin PRL”. Nie połączył ich ze słowem bór, tylko wywiódł od dawnych imion: Myślibor, Racibor, Wolbor i Wojbor. Jednak we wszystkich formach gramatycznych nazw miejscowych z cząstką -bórz, bez względu na etymologię, następuje wymiana głoski „ó” na głoskę „o”. We wszystkich – oprócz nazwy Podbórz, w niej bowiem oboczność „ó” do „o” nie zachodzi. Szczecinianie mieszkają więc w Podbórzu przy ulicy Podbórzańskiej.
Dlaczego tak jest, doprawdy nie wiem. Być może przyczyną nietypowej gramatyki jest błąd w jakichś urzędowych dokumentach, czyjaś nieuwaga albo niewiedza. Być może nazwa pochodzi od imienia Podbor, choć i to nie powinno decydować o jej nietypowości. Czy znawcy tajemnic Szczecina coś więcej na temat Podbórza wiedzą?
Z innym problemem onomastycznym zwrócił się pan Marek, który chciałby użyć w swojej książce nazwy Odryujście . „Przed 1945 rokiem dolna część dzielnicy Skolwin nosiła nazwę Odermünde. W swojej pierwszej publikacji użyłem polskiej wersji tej nazwy – Odryujście. Zasugerowano mi jednak, że poprawna nazwa powinna brzmieć Odroujście. Ale przecież funkcjonuje nazwa Wkryujście, a nie Wkroujście. Proszę o radę”.
Czy konstrukcja Odryujście jest poprawna? Na pewno częściej tworzy się nazwy złożone z wrostkiem -o-: Świnoujście, Inoujście. Jednak istnienie Wkryujścia usprawiedliwia rekonstrukcję dawnej nazwy w postaci Odryujście. W „Słowniku współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948” pod redakcją Tadeusza Białeckiego jest zanotowana nazwa ODRY UJŚCIE (pisownia rozłączna) oznaczona jako nazwa przejściowa, tymczasowa, zwyczajowa. Dlatego sądzę, że w tekstach o dawnym Szczecinie można użyć nazwy Odryujście. Grzechu nie będzie – jak stwierdził pan Marek.
Ewa Kołodziejek
