Czasownik pochylić się zajmuje wysokie miejsce na liście współczesnych wyrazów modnych i drażniących. Jest kolejnym językowym natrętem, „pożerającym” trafniejsze słowa.
Pochylić się jest notowany w „Wielkim słowniku języka polskiego” PAN w czterech znaczeniach. Można pochylić się, czyli ‘zmienić położenie swojego ciała w ten sposób, że głowa i tułów przestały być ustawione pionowo, ale skierowały się ku dołowi (…)’: Głowa pochyla się nad książką, a człowiek nad talerzem. Można pochylić się ku ziemi, czyli ‘zmienić położenie w ten sposób, że jeden z końców lub boków znalazł się bliżej podłoża, niż był wcześniej’: Drzewo pochyliło się i opadło na dach hali sportowej. Można też pochylić się ku zachodowi, czyli znaleźć się niżej niż poprzednio, a tak zwykle mówimy o słońcu. Można w końcu pochylić się nad problemem, to jest ‘zająć się kimś lub czymś z troską i uwagą’. W tym przenośnym znaczeniu pochylić się jest w słownikach oznaczane jako słowo książkowe.
I właśnie to metaforyczne znaczenie okazało się tak atrakcyjne, że zaczęliśmy pochylać się nad wszystkim: nad człowiekiem i nad przyrodą, nad projektem, nad zadaniem, a nawet nad nierównością chodników w mieście. Stało się więc to, co z innymi modnymi słowami. Wyjątkowe znaczenie: ‘zająć się kimś lub czymś z troską i uwagą’ zaczęło się rozmywać, a sam czasownik począł wypierać inne trafniejsze wyrazy. I teraz pochylamy się nad każdym zagadnieniem: Przed letnim Pekinem 2008 trzeba mocniej pochylić się nad kryteriami – pisze dziennikarz, choć zgrabniejszy byłby tu czasownik zastanowić się. Jeszcze raz możemy pochylić się nad wnioskami – mówi starosta, mimo że rozważyć albo zająć się są tu lepszym wyborem. W sytuacji, gdy liczy się każdy grosz, warto chyba pochylić się nad wypełnieniem wniosku o dopłaty – pisze inny, a czytający nie wie, czy chodzi o zgięcie tułowia, czy o uwagę w wypełnianiu formularza.
O słowie pochylać się trafnie napisała w poradni językowej PWN Katarzyna Kłosińska: „Do niedawna czasownik ten, używany w znaczeniu 'zajmować się (czymś) z uwagą, traktować coś troskliwie', miał bardzo podniosły charakter – pamiętamy go choćby z przemówień działaczy partyjnych okresu PRL-u, którzy pochylali się nad losem robotników i chłopów. Współcześnie jest on używany nie tylko bez nacechowania podniosłością, lecz także bez istotnego elementu znaczenia, jakim jest 'troska, uwaga' – jeśli ktoś mówi, że pochyla się nad jakąś sprawą, to po prostu się nią zajmuje”. A Jerzy Bralczyk w książce „Trzy po 33” zauważa, że wszystko zależy od przyimka: „I o ile pochylanie się przed jest podniesieniem wartości tego, przed czym się pochylamy, o tyle pochylanie się nad ugruntowuje wartość pochylającego się: oto zwraca uwagę na coś. Zauważa, a nawet docenia to, co zapewne doceniane, a może i zauważane nie było. (…)Pochylam się, jestem gość”.
Przytoczone przykłady i opinie dowodzą, że ów napuszony wyraz stracił swoją pierwotną moc i pozbył się ‘troski i uwagi’. Więc zamiast wciąż się pochylać, lepiej po prostu zająć się czymś, zainteresować, zastanowić, rozważyć, omówić, zwrócić na coś uwagę. I nie karmić tego pożeracza synonimów.
Ewa Kołodziejek
