„Mam problem z czasownikiem zasiąść – pisze korespondentka uniwersyteckiej poradni językowej. – Jaką formę przyjmie w zdaniu: Królowa od chwili zasiądnięcia? zasiąścia? na tronie miała wiele zadań. Czy w ogóle istnieje taka forma tego czasownika? Może trzeba to ująć inaczej, np. od chwili objęcia rządów lub objęcia tronu”.
O co nas pyta korespondentka? O wyraz podobnie jak czasownik nazywający czynności bądź stany, który jednak czasownikiem nie jest. Pyta o tzw. rzeczownik odczasownikowy albo odsłowny, który tworzy się poprzez dodanie cząstki -cie: przeć – parcie, cząstki -enie: nucić – nucenie albo cząstki -anie: śpiew – śpiewanie. System języka polskiego umożliwia tworzenie rzeczowników od wszystkich czasowników, mimo to z niektórymi rzeczownikami odsłownymi mamy kłopot.
Jaką mianowicie formę przybiorą rzeczowniki od czasowników: wiedzieć, móc, woleć, wisieć, iść? Czy zgodnie z regułą słowotwórczą będą to formy: wiedzenie, możenie, wolenie, iście? W teorii tak, jednak w praktyce językowej takich form nie tworzymy, bo nasze potrzeby komunikacyjne zaspokajają inne wyrazy: wiedza, wola albo jakieś formy omowne. Dlaczego tak się dzieje? Trudno jednoznacznie orzec, jakie są powody utrwalania w zwyczaju językowym jednych form, a pomijania innych. Czasem jednak tych nieutrwalonych form brakuje, o czym świadczy choćby stary dowcip o policjancie (a może milicjancie), który kierowcy samochodu wlepił mandat za niemanie świateł.
Rzeczownikowej formy czasownika brakuje też naszej korespondentce. Czy od czasownika zasiąść da się utworzyć rzeczownik? W powszechnym zwyczaju językowym nie używamy tej formy, można więc powiedzieć, że taki wyraz nie istnieje. Potwierdzają to autorzy „Uniwersalnego słownika języka polskiego”, którzy nie notują rzeczownika od zasiąść, podają jednak formę rzeczownikową od czasownika zasiadać. We wspólnym haśle zasiąść i zasiadać zanotowany jest jedynie rzeczownik zasiadanie. Zatem ma rację korespondentka, twierdząc, że rzeczownikową formę od wyrażenia zasiąść na tronie trzeba ująć omownie: od chwili objęcia rządów, od wstąpienia na tron, od wyniesienia na tron albo osadzenia na tronie. Połączenia: od objęcia tronu słowniki nie notują.
Wróćmy jeszcze do możliwości tworzenia formy rzeczownikowej od czasownika mieć. Czy z tym czasownikiem nie kojarzy się nam rzeczownik mienie? Taką możliwość sugeruje „Słownik języka polskiego”, tzw. warszawski, wydany w 1902 r., który mienie w znaczeniu ‘posiadanie, własność’ objaśnia jako nazwę czynności od czasownika mieć. Podobną etymologię podaje Aleksander Brückner w „Słowniku etymologicznym języka polskiego”, w którym w haśle mieć jest przytoczony rzeczownik mienie.
Współczesne słowniki nie podają rzeczownikowej formy od czasownika mieć, a rzeczownika mienie nie opisują jako pochodnego od mieć. Dawne związki między mieć i mienie już się chyba w naszej świadomości zatarły.
Ewa Kołodziejek
