Czym się różnią dwa tytułowe słowa? Od czego zależy ich forma? Czy oba zdania: Był tu jakiś człowiek i Był tu jakichś człowiek są poprawne? Takie pytania często stawiają korespondenci poradni językowej, warto więc rozwiać wszelkie wątpliwości.
Od razu powiedzmy, że tylko zdanie z formą jakiś jest poprawne. Cechą tego zaimka jest nieokreśloność. Stawiamy go przed rzeczownikiem wtedy, gdy nie umiemy dokładnie określić obiektu albo stanu rzeczy: Jakiś człowiek krzyczy. Czy masz jakiś pomysł? Możemy go postawić przed liczebnikiem, jeśli chcemy w przybliżeniu podać wartość czegoś: Było tego jakieś dziesięć tysięcy złotych. Do domu mamy jakieś pięćdziesiąt kilometrów. Słowa jakiś używamy też wtedy, gdy nie jesteśmy pewni, czy to, co mówimy, jest trafne, więc chcemy się wyrazić trochę mniej stanowczo: Ten artykuł jest jakiś zawiły. On jest jakiś dziwny.
Gramatycznie jakiś jest formą mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego: Przyszedł jakiś człowiek, Stoi jakiś samochód i formą biernika liczby pojedynczej męskich rzeczowników nieżywotnych: Widzę jakiś budynek. Męski zaimek ma też warianty rodzajowe: jakaś kobieta, jakieś dziecko. W liczbie pojedynczej zaimek jakiś przybiera formy: jakiegoś, jakiemuś, z jakimś.
Gdy jednak przyjrzymy się liczbie mnogiej tego zaimka, to znajdziemy wśród nich ową kontrowersyjną dla niektórych formę jakichś. Jest to mianowicie dopełniacz i miejscownik wszystkich rodzajów: Szukam jakichś mężczyzn, jakichś kobiet, jakichś dzieci; Mówimy o jakichś mężczyznach, jakichś kobietach, jakichś dzieciach i biernik rzeczowników męskoosobowych: Widzę jakichś mężczyzn.
Sęk jednak w tym, że wiele osób się myli i mówi bądź pisze jakiś zamiast jakichś. Myślę, że przyczyną jest trudna wymowa formy jakichś, bo nie ma co ukrywać: żeby ją wymówić, trzeba trochę pogimnastykować narządy artykulacyjne. Musimy mianowicie od miękkiego „k” przejść do tylnego „ch” i wrócić do miękkiego przedniego „ś”. W niestarannej wymowie pomijana jest tylna faza artykulacji, dlatego zamiast jakichś słychać jakiś. No i wszystko się potem myli.
Ażeby się jednak nie mylić i nie mówić jakiś zamiast jakichś, warto się zastosować do rady prof. Mirosława Bańki, której udzielił internautom w poradni językowej PWN: „Można na chwilę pominąć końcowe -ś, wybrać właściwą formę zaimka pytajnego, a następnie dokleić -ś, przywracając mu znów nieokreślony charakter. Na przykład: „Spotkałam jakich znajomych?” – „Jakichś!”. Spróbujmy, może będzie łatwiej…
A skoro mowa o zaimku jakiś, to warto jeszcze przypomnieć, że jest istotna różnica między jakiś a często używanym zamiennie wyrażeniem jakiś tam. Jakiś to ten, o którym nie wiemy nic pewnego, a jakiś tam to nieistotny, nieważny, dowolny: Przyniosła jakieś tam papiery. Jakiś tam jest nawet trochę lekceważący, więc nie można tych wyrażeń stosować dowolnie.
Ewa Kołodziejek
