Do poradni językowej przychodzą czasem e-maile z pytaniami naprawdę dużego kalibru. Takie pytanie skierował do nas pan Tomasz: „Jak zapisać słownie przymiotniki złożone z członem liczebnikowym wyrażającym liczbę w tysiącach bądź milionach: 5000-letni, 3000-stronicowy, 99000-tonowy? Czy to możliwe, by przymiotniki dwatysiącewatowy i dwutysiącletni oraz tysiącogłowy i tysiącletni były równocześnie poprawne?”.
Rzeczywiście, słowniki notują wszystkie podane przez pana Tomasza formy, a także inne z członem tysiąc, rzadziej z członem dwa tysiące. Trzeba od razu stwierdzić, że w praktyce takie „duże” przymiotniki tworzymy rzadko, choć nie wiadomo, czy dlatego, że nie mamy potrzeby, czy dlatego, że słowotwórczo są dość skomplikowane.
Zacznijmy od podstaw. Przymiotniki złożone z członem liczebnikowym mogą być tworzone od liczebników głównych (dwukołowy), od liczebników porządkowych (drugoplanowy), od liczebników zbiorowych (trójstronny). Podobnie tworzy się przymiotniki od liczebników wyrażających tysiące, miliony, miliardy: dwutysięczny, czterotysięczny, dwumilionowy, pięciomilionowy, siedmiomiliardowy.
Przymiotniki z liczebnikiem tysiąc są łatwe, bo z reguły pierwszy człon się w nich nie zmienia: tysiącletni, tysiąchektarowy, tysiąckilometrowy. Jednak w dawniejszych słownikach języka polskiego odnotowane są inne formy słowotwórcze, z cząstką -o- między oboma członami. Słownik "warszawski" z 1900 roku notuje formy: tysiącochytry, tysiącogłośny, tysiącogłowy, tysiącokolorowy, tysiącokoronowy, a także tysiącolecie, tysiącolicy, tysiącomarkówka. Ale słownik Doroszewskiego w połowy ubiegłego wieku podaje już tylko dwa przymiotniki: tysiącogłowy, tysiącoletni, i dwa rzeczowniki: tysiącolecie, tysiącozłotówka, wszystkie z kwalifikatorami dawne albo rzadkie. Z tego wynika, że niektóre formy z wewnętrzną cząstką -o- wyszły z użycia.
Jeśli pierwszym członem przymiotnika jest liczebnik dwa tysiące, trzy tysiące, cztery tysiące, to postępujemy podobnie jak z członem tysiąc: dwatysiącewatowy, trzytysiącestronicowy, czterytysiącekilometrowy. Podobnie, gdy liczebnik jest jeszcze wyższy, np. 99000: żarówka dziewięćdziesiątdziewięćtysięcywatowa a potwór dziewięćdziesiątdziewięćtysięcygłowy.
Można też zastosować inny mechanizm, taki jak przy tworzeniu przymiotników, w których pierwszy człon ma formę liczebnika porządkowego: tysiącogłowy i dziewięćdziesięciodziewięciotysiącogłowy.
A jeśli mamy 2000-letniego starca? Tłumacz powieści Mela Brooksa i Carla Reinera pod tytułem Dwutysiącletni starzec w roku dwutysięcznym nie zdecydował się na formę dwatysiąceletni pewnie dlatego, że dwutysiącletni lepiej brzmi w towarzystwie liczebnika dwutysięczny. Obie formy: dwatysiąceletni i dwutysiącletni są akceptowane i być może w latach dwutysięcznych zaczniemy ich używać częściej.
Ewa Kołodziejek
