Napisał do mnie pan Tomasz, nauczyciel języka angielskiego: „Ostatnio moi uczniowie poznali zwrot make your day, który w słowniku jest definiowany jako ‘spowodować swoim działaniem, że ktoś będzie szczęśliwy’. Chciałbym razem z uczniami zapytać, czy akceptujemy już w języku polskim zwrot zrobimy ci dzień albo zrobiłeś mi dzień w tym znaczeniu? Pytam o to w kontekście letniego hasła: Radio Zet - zrobimy ci dzień oraz używania tej kalki językowej w polskich mediach. W programach śniadaniowych coraz częściej słyszymy, że coś zrobiło komuś dzień”.
Faktycznie, często słyszę ten zwrot i podzielam opinię, że jest coraz popularniejszy. Sama go nie używam, bo w polskiej wersji wydaje mi się absurdalny. Po polsku można zrobić dzień z nocy, czyli ‘być aktywnym w nocy, a spać w ciągu dnia’, dziecku można zrobić Dzień Dziecka (radosny), a babci zrobić Dzień Babci (wspaniały). Ale nie można zrobić dnia „bezprzydawkowego”, chyba że się upowszechnia tę modną angielską kalkę językową.
Kalka to wyraz, wyrażenie albo zwrot utworzone przez dokładne odwzorowanie obcego wyrazu, wyrażenia albo zwrotu. Mamy ich w polszczyźnie sporo. Kalkujemy bądź kalkowaliśmy wyrazy i zwroty z języka rosyjskiego, na przykład: zimna wojna, rozwarstwienie, póki co, kto by nie był i z języka niemieckiego, przykładowo: listonosz, światopogląd, być w posiadaniu. Chyba najwięcej kalk pochodzi z języka angielskiego: zamieść coś pod dywan, mieć coś z tyłu głowy, fakty mówią same za siebie, wyglądać jak milion dolarów, mieć ciastko i zjeść ciastko, nie ma problemu, nie ma sprawy, wejść w czyjeś buty, mieć motyle w brzuchu itp. Używamy też kalk – cytatów z różnych tekstów kultury: z Foresta Gumpa – Życie jest jak pudełko czekoladek, z Szekspira – Wszystko dobre, co się dobrze kończy, Wiele hałasu o nic, z piosenki Marylin Monroe Diamenty są najlepszym przyjacielem kobiety itp.
Czy takie dokładnie lub mniej dokładnie przekalkowane wyrazy i zwroty z innych języków są akceptowane w polszczyźnie? – pyta pan Tomasz i jego uczniowie. O tym decydujemy my, użytkownicy języka. Jeśli są powszechnie używane, to akceptuje je norma językowa. Przytoczone wyżej kalki angielskie są w naszym języku dość krótko i nie wszyscy ich używają, więc nie wiemy, jaki będzie ich los. Sądzę jednak, że ze względu na swoistą obrazowość, zostaną z nami na dłużej. Już je odnotowują bieżące zbiory nowego słownictwa. Zwrot zrobić komuś dzień rejestruje Obserwatorium Językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Zauważyli go także autorzy „Wielkiego słownika języka polskiego” PAN (jest dostępny online), a to znaczy, że często pojawia się w różnych tekstach i kontekstach w znaczeniu ‘ktoś/coś powoduje, że zaczynamy czuć się szczęśliwi’.
W tymże słowniku podanych jest kilka przykładów owej językowej nowości. Mnie się spodobał taki: Ja uwielbiam kawę, ona robi mi dzień, choć wyraziłabym tę emocję tradycyjnie: Kawa mnie uszczęśliwia. Jak widać, tę samą treść można wyrażać na różne sposoby w zależności od tego, co w języku bardziej cenimy: nowinki czy tradycję.
Ewa Kołodziejek
