Która forma jest poprawna: Nie wystarczy wygrać wybory czy Nie wystarczy wygrać wyborów? Pytanie niełatwe, a i podpowiedź skomplikowana. Dotyczy bowiem sprawy w polszczyźnie chyba najtrudniejszej: składni rządu.
Pamiętamy ze szkoły, że wyrazy w zdaniu mogą wchodzić w trzy różne związki: zgody, rządu i przynależności. Związek zgody zachodzi wtedy, gdy wyraz określający upodabnia swoją formę pod względem przypadka, liczby, rodzaju do formy wyrazu określanego. Na przykład przymiotnik miły i rzeczownik chłopiec mają wspólny rodzaj (męski), liczbę (pojedynczą) i pozostają ze sobą w zgodzie we wszystkich przypadkach gramatycznych: miłego chłopca, z miłym chłopcem . Po prostu wszystko się w tym związku zgadza.
Składnia rządu jest trudniejsza, jak to w rządzeniu bywa. W takim związku żadnej zgody nie ma, tylko jeden wyraz rządzi drugim. Ten, który rządzi, wymaga od rządzonego odpowiedniej formy przypadka albo przyimka łączącego się z odpowiednim przypadkiem. Czasownik używać wymaga dopełniacza: szamponu, przypraw, życia. Czasownik czytać wymaga biernika: książkę, gazetę, ogłoszenie. Czasownik rządzić wymaga narzędnika: państwem, rodziną, słabszymi. Czasownik opowiadać wymaga miejscownika i przyimka: o rodzinie, o wakacjach, o książkach. Tylko w związku przynależności wyrazy nie stawiają sobie żadnych formalnych wymagań, a jedynie się znaczeniowo uzupełniają: wyjątkowo sprawnie, niebo bez chmur.
W związku rządu wybór formy wyrazu określającego zależy też od tego, czy czasownik – mówiąc żartobliwie – jest „na tak” czy „na nie”. Weźmy czasowniki rządzące biernikiem, na przykład: badać (życie owadów), czytać (prasę zagraniczną), tworzyć (miejsca pracy). Jeśli postawimy przed nimi wyraz nie, to zażądają one od rzeczownika formy dopełniacza: nie badać życia owadów, nie czytać prasy zagranicznej, nie tworzyć miejsc pracy. Od tej reguły nie ma żadnych odstępstw.
Czasem jednak konstrukcja składniowa jest bardziej skomplikowana, jak w pierwszym zdaniu felietonu. Mamy w nim związek: wygrać wybory, w którym czasownik wygrać rządzi biernikiem. Nic się nie zmieni, jeśli staną przed nim inne czasowniki: Wystarczy wygrać wybory, Musisz wygrać wybory, Trzeba wygrać wybory. Ale jeśli postawimy przed nim czasownik „na nie”, na przykład nie wystarczy, to wpłynie on na składnię związku wygrać wybory. Reguła: nie + czasownik + dopełniacz jest tak silna, że zaprzeczony czasownik: nie wystarczy rządzi nawet rzeczownikiem wybory, który przecież do niego nie należy, bo jest w związku z czasownikiem wygrać. Tak samo jest w innych podobnie zbudowanych zdaniach z zaprzeczonym czasownikiem: Musisz brać tabletki – Nie musisz brać tabletek.
Wiem, że to bardzo skomplikowane, jak to w związkach bywa. Starałam się najprościej jak można wytłumaczyć, że tylko zdanie: Nie wystarczy wygrać wyborów jest zbudowane poprawnie. Mam nadzieję, że się to trochę rozjaśniło.
Ewa Kołodziejek
