Dwa tytułowe wyrazy to przyimki, nieodmienne i niesamodzielne, ale ważne części mowy. Mówiąc – niesamodzielne, mamy na myśli to, że nie działają w pojedynkę, tylko w połączeniu z rzeczownikiem, rzadziej liczebnikiem i przymiotnikiem. Rządzą formą gramatyczną wyrazów, nadają wypowiedzeniom sens. Mają postać prostą, np. na, w, za, pod, nad, obok, albo złożoną, np. naprzeciw, podczas, zza, sponad.
Niektóre przyimki proste mogą być rozszerzone o samogłoskę e, np. bez – beze, nad – nade, od – ode, przed – przede, w – we, z – ze. W takiej postaci pojawiają się zawsze przed formami zaimka ja, na przykład: nade mną, beze mnie, ode mnie, przeze mnie. Występują też przed wyrazami rozpoczynającymi się od zbitki spółgłosek: we Francji, we Wrocławiu, ze wschodu.
W połączeniu z rzeczownikami przyimki komunikują różnorodne szczegóły. Mówią o czasie: (Pracuję) do ósmej, (Przyjdę) w niedzielę, o przestrzeni: (Leży) na stole, pod schodami, (Jadę) nad jezioro, o przyczynie: (Brzuch boli) od jedzenia, (Usiadła) z wrażenia, o celu: (Kupił prezent) dla mamy, (Potrzebny komputer) do pracy.
Niektóre przyimki mogą występować w dwóch wariantach, jak między i pomiędzy oraz przez i poprzez. Przyimki między i pomiędzy nie różnią się znaczeniem, ale nie zawsze można jeden zastąpić drugim. Możemy powiedzieć: Stała między ludźmi i Stała pomiędzy ludźmi. Można napisać: Między nami nie ma żadnej różnicy i pomiędzy nami. Jednak w utartych powiedzeniach takiej wymiany nie możemy zrobić, więc tylko: Między nami mówiąc, nie pomiędzy nami albo między innymi, nie pomiędzy. Gdy jednak chcemy powiedzieć, że coś jest między czymś a czymś, to wybierzemy pomiędzy: Ni to ogród, ni to park, coś pomiędzy.
Większe różnice znaczeniowe znajdziemy w przyimkach przez i poprzez. Przyimek przez jest bardzo pracowity, w różnych słownikach języka polskiego jest notowany aż w siedemnastu znaczeniach i funkcjach! Przyimek poprzez pokrywa się ze znaczeniem przyimka przez, ale jest w porównaniu z nim bardziej „zamaszysty”, dlatego nie w każdym kontekście możemy go użyć. Powiemy: Przedzierał się przez las, ale Brnął poprzez moczary i bagna. Powiemy: Przez szybę słyszał głosy, ale Poprzez wicher i deszcz dochodziły go głosy. Powiemy: od antyku poczynając, poprzez wieki średnie, aż do wieku XX. Słowo poprzez sygnalizuje jakieś większe przeszkody, większe przestrzenie, dłuższy czas. Można o nim powiedzieć, że jest mocniejsze i wyrazistsze w porównaniu z przyimkiem przez.
Z tego właśnie powodu przyimek poprzez nie powinien być używany zamiast przyimka przez. Mówmy więc: Zmienił się przez ten czas, nie: poprzez ten czas, mówmy: Pił sok przez słomkę, nie: poprzez słomkę, mówmy: terapia przez sztukę, nie: poprzez sztukę.
Warto też zauważyć, że słowa między i przez w porównaniu z pomiędzy i poprzez są krótsze, zwięźlejsze, ekonomiczniejsze, a takie w codziennej komunikacji cenimy najbardziej.
Ewa Kołodziejek
