Tytułowy wyraz to nazwa środka stylistycznego, specyficznej konstrukcji językowej polegającej na pozornie nielogicznym zestawieniu wyrazów znaczeniowo sprzecznych, wzajemnie się wykluczających: wymowne milczenie, żywy trup, ciepłe lody, zimne ognie.
Oksymorony bywają solą w oku tych, którzy w języku poszukują logiczności, ładu odpowiadającego ich postrzeganiu świata. Określenie ciepłe lody jest w ich mniemaniu nielogiczne, choć przecież niejeden czytelnik felietonu pamięta z dzieciństwa ten kulinarny wynalazek (może jeszcze są produkowane?). Wyrażenie zimne ognie też przeczy zdrowemu rozsądkowi, wszak ogień jest gorący! Osoby ceniące językową logikę nie akceptują potocznego wyrażenia mniejsza połowa, bo połowa to połowa, ani mniejsza, ani większa. Nie podoba się im zwrot zapal lampę, bo zapalić można zapałkę, papierosa albo ognisko (chociaż ognisko się raczej rozpala). Dlatego kwestionują oksymorony jako wewnętrznie sprzeczne, a więc nielogiczne. A jeśli nielogiczne, to myślą, że niepoprawne, a to już zupełnie inna płaszczyzna refleksji o języku.
Środków stylistycznych nie ocenia się w kategoriach poprawności. Czasem jednak do poradni językowej przychodzą prośby o analizę takiego wyrażenia: „Proszę o pomoc w rozstrzygnięciu sporu, czy przyjemny gorąc to oksymoron. Tak twierdzi osoba, która usłyszała takie wyrażenie. Ja zakładam, że dla pewnych osób gorąco może być przyjemne i mają prawo użyć takiego sformułowania włącznie z ową potoczną formą gorąc”.
Podzielam opinię korespondenta, bo każdy ma prawo do językowej kreatywności. Jeśli jednak poddamy wyrażenie przyjemny gorąc analizie znaczeniowej, to możemy je uznać za oksymoron. Słowo przyjemny jest wartościowane pozytywnie, natomiast przymiotnik gorący i przysłówek gorąco mogą mieć różne nacechowanie, w zależności od kontekstu. Pozytywne (a więc przyjemne) – gdy myślimy o zjawiskach pozytywnych: gorące uczucie, gorące pozdrowienia, gorące brawa, gorące źródła, gorąca kawa, gorący apel do kogoś itp. Negatywne – gdy mamy na myśli sytuacje przykre, nieprzyjemne, zagrażające: gorący garnek (trzeba uważać), w gorącej wodzie kąpany (ktoś niecierpliwy), robi sie gorąco (niebezpiecznie), nieznośnie gorąco (w środku upalnego lata) itp. Potoczna forma gorąc jest bliższa zjawiskom negatywnym, bo gorąc to 'skwar, upał’ często łączony z emocjonalnym „wzmacniaczem”: straszliwy gorąc.
Wyrażenia przyjemny gorąc nie można uznać za niewłaściwe czy niepoprawne, bo oksymorony nie podlegają ocenie normatywnej. Są wyrafinowanym zabiegiem stylistycznym, o którym znana studentom polonistyki autorka „Wykładów ze stylistyki”, Dorota Zdunkiewicz-Jednak pisała, że to „kunsztowny trop stylistyczny, dający w tekście efekt paradoksu, ilustrujący złożoność ludzkiego myślenia i przeżywania”.
Ewa Kołodziejek
