Jedną ze zmian ortograficznych, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku jest jednolita pisownia cząstki niby- z wyrazami pospolitymi: nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie.
Obecnie zasada jest mocno zróżnicowana. Cząstkę niby- pisze się na trzy sposoby. Z łącznikiem, gdy poprzedza wyrazy pospolite: niby-artysta, niby-gotyk, niby-ludowy, niby-orientalny, niby-romantycznie, a także gdy stoi przed nazwami pisanymi wielką literą: niby-Polak, niby-Amerykanin. Łącznie piszemy niby-, gdy poprzedza terminy przyrodnicze: nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka. Gdy jest samodzielnym wyrazem, piszemy ją rozdzielnie: miękki niby gąbka, coś niby cień postaci. Dwa ostatnie sposoby zapisu pozostają nienaruszone.
Dlaczego tylko pisownia z łącznikiem została zmieniona? Głównie dlatego, że stała w sprzeczności z ogólną zasadą łącznej pisowni przedrostków. Łącznie pisze się takie słowa, jak na przykład apolityczny, antynikotynowy, bezpłatnie, docelowy, kontrmanifestacja, napisać, odbiorca, pociąć, podbramkowy, postkolonialny, pozakulisowy, przedmałżeński, pseudoartysta, śródlądowy, wicekanclerz, zabłądzić itp. Dlaczego więc cząstka niby- miałaby być z tej jednolitej reguły wyłączona, zwłaszcza że w terminach przyrodniczych pisana jest łącznie? Ta właśnie wątpliwość stała się podstawą zmiany.
Nie zmienia się natomiast rozłączna pisownia wyrazu niby, jeśli jest przyimkiem i występuje w znaczeniu porównawczym: Drucik cienki niby igła, a także gdy pełni w zdaniu funkcję spójnika: Przeglądała się w wodzie niby w lustrze. Słowo niby może być też partykułą informującą, że coś tylko pozornie odpowiada rzeczywistości: Widzisz pan, docenili chłopaki poświęcenie, że człowiek społecznie pracuje, niby emeryt, a czujny. Słowem niby możemy poprzedzić pytanie, którym chcemy wyrazić niedowierzanie albo dezaprobatę wobec czegoś: Pewnie myślał, że mu ten samochód umyję, ale niby z jakiej racji miałbym to robić?. Możemy też coś robić na niby, czyli pozornie, na przykład pracować albo uczyć się na niby.
Zmiana pisowni obejmuje nie tylko element niby, lecz także cząstkę quasi. Jest to łaciński wyraz odpowiadający polskim słowom: niby, rzekomo, jakby, pozornie, prawie, niemal. Słowo quasi także będzie pisane łącznie z wyrazami, które poprzedza: quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie (z wyjątkiem wyrazów zapisywanych wielką literą, np. quasi-Anglia). Warto dodać, że łacińska cząstka quasi może mieć graficzną postać zgodną z wymową: kwazi i być zapisywana łącznie. Dwa takie słowa notuje „Uniwersalny słownik języka polskiego” pod red. S. Dubisza z 2003 roku: kwazicząstka i kwazikryształ, co tylko potwierdza zasadność wprowadzonej zmiany.
Ewa Kołodziejek
