Im więcej słów zawiera nasz osobisty słownik, tym większe mamy możliwości, by nazwać i opisać to, co chcemy. Słowa potoczne, używane w sytuacjach codziennych, są łatwe do zapamiętania. Słów trudniejszych musimy się uczyć świadomie, sprawdzać ich znaczenia, powtarzać je, a nawet zapisywać. Swoim studentom radzę wręcz, by prowadzili słowniczki trudnych słów. Do takiego słowniczka zawsze można zajrzeć i przypomnieć sobie sens nowo poznanego wyrazu. Można też zaglądać do słowników tradycyjnych albo internetowych. Ważne, by najmniejsze wątpliwości rozwiewać w sprawdzonych źródłach.
Szczególne trudności mogą sprawiać wyrazy podobnie brzmiące, ale mające różne sensy. Dwa słowa: oponent i oportunista nie mają wbrew pozorom tego samego znaczenia. Oponent to ‘ktoś, kto w dyskusji zajmuje stanowisko przeciwne do naszego’. Oportunista natomiast to nie ten, kto nam się sprzeciwia i „stawia opór”, tylko ‘ten, kto zmienia zdanie dla doraźnych korzyści’. O oportuniście można żartobliwie powiedzieć, że „siedzi okrakiem na barykadzie”.
Często mylimy czasowniki ewoluować i ewaluować. Ewoluować to ‘zmieniać się stopniowo, przekształcać, podlegać ewolucji’. Ewaluować to ‘oceniać, poddawać się ewaluacji’, a ewaluacja to ‘ocenianie, szacowanie wartości’. O ewaluacji można powiedzieć, że stała się słowem modnym, którym często i niepotrzebnie zastępujemy słowo ocena.
Choć czasowniki bluźnić i bluzgać brzmią podobne, mają różne znaczenia. Bluźnić to ‘uwłaczać w mowie temu, co jest poważane, uznawane za godne szacunku, za święte’: bluźnić przeciwko ojczyźnie, przeciwko świętościom, bluźnić Bogu lub przeciwko Bogu. Bluzgać natomiast to ‘wykrzykiwać złorzeczenia, przekleństwa, wyzwiska’. Oba słowa mają źródło w języku prasłowiańskim i są związane z gwałtownym wydobywaniem się czegoś: wody, krwi, wymiocin, słów itp.
Mylenie wyrazów fałd i fałda doprowadziło do zatarcia się ich różnic znaczeniowych i dominacji formy żeńskiej. Pierwotnie fałd to ‘załamek, zakładka, zmarszczka’ w tkaninie lub na wodzie oraz ‘wygięcie warstw skalnych’. Fałda zaś to głównie ‘zakładka w materiale’. Dziś wszystkie załamania, zmarszczki i wybrzuszenia najczęściej określamy formą fałda.
Pomyłki w zapisie różnie znaczących, lecz tak samo brzmiących słów są faktycznie błędami ortograficznymi. Słowa dowieść i dowieźć, choć wymawiane tak samo, mają inny sens. Dowieść czegoś to inaczej ‘udowodnić to’, natomiast dowieźć coś gdzieś to ‘wioząc dostarczyć do określonego miejsca’. Podobnie jest ze słowami dróżka i drużka. Dróżka to ‘mała droga’, drużka zaś to ‘dziewczyna towarzysząca pannie młodej do ślubu’. Inna rzecz, że nazwa drużka została współcześnie wyparta przez określenie druhna.
Wyrazów mylonych, zwanych paronimami, jest w polszczyźnie znacznie więcej. Aż tysiąc takich par opisali Małgorzata Kita i Edward Polański w Słowniku paronimów, czyli wyrazów mylonych. Polecam tę ciekawą lekturę.
Ewa Kołodziejek
