Jakkolwiek się nie przygotujecie na bycie rodzicami… – takim sformułowaniem zaczęła się reklama jakiegoś promowanego produktu, którą usłyszałam w radiu. To częsty błąd składniowy, łączący dwie konstrukcje: Jakkolwiek się przygotujecie… i Jak byście się nie przygotowali…
Konstrukcja z zaimkiem nieokreślonym jakkolwiek jest charakterystyczna dla polszczyzny wzorcowej. Poprawne są też zdania z innymi podobnie zbudowanymi zaimkami: Ktokolwiek przyjdzie, będzie mile widziany. Gdziekolwiek pojedziemy, będziemy pamiętać o swoim domu. Zaimek ktokolwiek został też wykorzystany w tytule programu telewizyjnego: Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie.
Jednak w potocznej polszczyźnie częściej pojawia się konstrukcja znaczeniowo podobna, lecz inaczej zbudowana, w której zaimki pozbawione są cząstki -kolwiek: Kto by nie przyszedł, Gdzie byśmy nie pojechali, Jak by nie patrzeć. Łączy się je z zaprzeczonymi czasownikami, co jest – przyznajmy – trochę nielogiczne. Gdybyśmy się głębiej zastanowili nad sensownością zdania: Kto by nie przyszedł, będzie mile widziany, pewnie zadalibyśmy sobie pytanie: jak to: nie przyszedł, skoro ma dopiero przyjść?
Ale nie każde z pozoru nielogiczne sformułowanie jest niepoprawne. Wszak nie stosujemy tego kryterium wobec stałych związków wyrazowych. Nie analizujemy dosłownej sensowności takich frazeologizmów, jak choćby pójść komuś na rękę czy rzucić na coś okiem, bo wiemy, że mają znaczenie przenośne. Czy jednak taki metaforyczny sens mają konstrukcje co by nie powiedzieć albo jak by nie było? Raczej nie.
Nie można jednak nie doceniać siły zwyczaju językowego, w którym utrwalają się konstrukcje z zaprzeczonym czasownikiem. Sformułowania typu: Gdzie by nie spojrzeć, same plakaty; Jak by nie było, już swoje przecierpiał są rozpowszechnione w polszczyźnie potocznej. Wystarczy przejrzeć Narodowy Korpus Języka Polskiego (w internecie), by się przekonać, że jest ich naprawdę dużo. Więc chociaż w „Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny” znajdziemy przestrogę, że mówi się ktokolwiek zabiega, a nie: kto by nie zabiegał, i jakkolwiek postanowisz, nie: jakbyś nie postanowił, to praktyka pokazuje, że te niezalecane wyrażenia mają się całkiem dobrze. A i ci, którzy wiedzą, że lepiej jest użyć zaimka z cząstką -kolwiek, nierzadko się gubią i tworzą takie zbitki, jak ta z reklamy radiowej, która dała mi pretekst do językowej refleksji.
Jest jednak możliwość wybrnięcia z tej trudnej sytuacji. Mirosław Bańko, autor „Słownika wyrazów trudnych i kłopotliwych” radzi, by w podobnych zdaniach słowo nie zastąpić słowem tylko. Nie mówić: Gdzie nie spojrzeć, wszędzie nowe domy, ale: Gdzie tylko spojrzeć, wszędzie nowe domy.
Można więc w różnej formie wyrazić tę samą myśl. Ważne, by nie ograniczać się do schematycznych sformułowań w rodzaju kto by nie.
Ewa Kołodziejek
