Jak pisać dzióbek? Takie pytanie zadają sobie uczestniczki konkursu na najładniejszy patchwork, odbywającego się pod hasłem „Dzióbek w dzióbek”.
Warto wyjaśnić, że angielskie słowo patchwork to ‘kompozycja ze zszytych kawałków tkaniny, dzianiny, skóry, futra’. Wydaje mi się, że wyraz ten nie ma w polszczyźnie trafnych synonimów, bo mozaika albo zlepek nie oddają w pełni charakteru patchworku. Jednak mimo wyraźnie odczuwanej obcości pisowni i wymowy [paczłork lub peczłork] ów anglicyzm zadomowił się w polszczyźnie. Notują go słowniki języka polskiego, tworzy się też od niego wyrazy pochodne. Na przykład rodzina patchworkowa to taka, w której są wspólne dzieci obojga rodziców i ich dzieci z poprzednich związków, a także „zwielokrotnieni” członkowie rodzin: dziadkowie, ciocie, wujkowie itp.
Wróćmy jednak do dzióbka, bo to on jest bohaterem felietonu, choć ma tu bezpośredni związek z patchworkiem. „Dzióbek w dzióbek” to określenie używane przez osoby szyjące patchworki. Chodzi o precyzyjne zszywanie drobnych elementów, z których powstają większe kompozycje. Jak jednak pisać ów dzióbek? Organizatorzy konkursu, którzy zapisali go przez „ó”, spotkali się z krytyką zwolenników pisowni przez „u”. Kto ma rację? Rację mają ci, którzy piszą przez „ó”, ponieważ dzióbek pochodzi od słowa dziób i jest wariantem słowa dziobek, a zszywane kawałki materiału mają dzióbki podobne do ptasiego dzioba. Wszystkie te rzeczowniki pochodzą od czasowników dziobnąć, dziobać, więc litera „ó” jest w nich uzasadniona.
Ale przecież – powiedzą czytelnicy – słowo dziubek także istnieje, można je znaleźć w różnorodnych tekstach! To racja, choć trzeba stwierdzić, że dziubka przez „u” słowniki nie notują. Jest jednak rozpowszechnione w zwyczaju językowym, a używane głównie jako wyraz pieszczotliwy, tzw. afektonim. Do ukochanej osoby możemy napisać: Dziubku mój kochany. Ów dziubek nie jest jednak spokrewniony ze słowami dziób i dzióbek, tylko pochodzi od słowa dziubać 'uderzać czymś ostrym, kłuć'. Może kojarzy się z całowaniem, gdy „dziubiemy” się nosem? Chyba jednak nie, bo etymologicznie całować to nie dziubać, tylko scalać, gdyż od tego właśnie wyrazu wywodzi się czasownik całować.
Jak widać, uzasadnienie dla pisowni dziubek jest znacznie trudniejsze niż dla pisowni dzióbek. Czy jednak musimy ją uzasadniać? Wystarczy przyjąć, że czułe słówko dziubek może być także pisane przez „u”. I że mogą być od niego tworzone różne określenia: dziubulek, dziubulinek, dziubulasek, dziubeniek, dziubasek, dziubul, dziubuś i inne, które przyjdą do głowy i do serca zakochanej osobie. Rzecz jasna, te same słowa mogą być też pisane przez „ó”.
A co z nazwą konkursu? Już wiemy: hasło „Dzióbek w dzióbek” jest trafne i zapisane poprawnie.
Ewa Kołodziejek
