Są wakacje, więc i temat językowych refleksji jest bardziej wakacyjny. Napisała do mnie pani Małgosia: „Mam całkiem interesujący temat na felieton. Szukam etymologii i źródła nadania Italii polskiej nazwy Włochy. Prawda, że Włochy brzmią mało eufemistycznie i jakby niewdzięcznie? Taki piękny kraj, a w zderzeniu z polską nazwą to wręcz oksymoron”.
Chyba nie każdy odczuwa sprzeczność między nazwą Włochy a włoskim pejzażem i włoskimi nastrojami, tak jak pani Małgosia. I nie każdy postrzega te dwie przestrzenie jak oksymoron, figurę stylistyczną zestawiającą wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu (jak gorący lód czy młody starzec). I nie dla każdego polska nazwa Włochy jest „niewdzięczna”. Inna rzecz, że tylko w polszczyźnie i w języku węgierskim nie zakorzeniła się międzynarodowa Italia.
Nie wiadomo dokładnie, kiedy starożytna i średniowieczna Italia pojawiła się w naszym języku pod nazwą Włochy. „Wołochami – a Wołoch to było przedpolskie, prasłowiańskie brzmienie przekształcone u nas na Włoch – nazywali Słowianie ludy germańskie, przejęli zaś tę nazwę od Niemców – pisze profesor Witold Doroszewski w tomie „O kulturę słowa”. – W językach romańskich była to pierwotnie nazwa Celtów (…). Gdy pierwotna Galia zamieszkała przez Celtów została zromanizowana, nazwę nadaną Celtom przeniesiono na Romanów. U nas zawęził się zakres jej stosowania do mieszkańców półwyspu Apenińskiego”. Jak widać, nazwa Włochy ma w polszczyźnie bardzo długą słowiańską tradycję i nie zasługuje na naszą niewdzięczność.
Mimo to raz po raz podnoszą się głosy, by nazywać Włochy Italią, bo przecież sami Włosi tak właśnie o swoim kraju mówią. Okazuje się, że nie jest to pomysł nowy, o czym także pisze Witold Doroszewski. Już bowiem w 1925 r. pewien poseł Włoch w Warszawie proponował, by nazwy Włochy, włoski zastąpić nazwami Italia, italski. Nie jest to jednak sprawa czyjegoś chciejstwa ani widzimisię, ponieważ to, jak nazywamy inny naród, nie zależy od tego narodu, tylko od nas samych i od naszej językowej tradycji. Włosi na przykład nazywają Polskę Polonia, Węgrzy – Lengyorszag, a Litwini – Lenkija. Nasze Węgry to po węgiersku Magyarország. My Niemców nazywamy Niemcami, bo zgodnie z etymologią byli dla Słowian ze względu na swój język niezrozumiali, czyli niemi. Niemcy o sobie mówią Deutsche, Francuzi nazywają ich Allemands, Anglicy – Germans, Włosi – Tedeschi, Litwini – Vokieciai. Wniosek włoskiego posła, ponowiony w 1930 roku przez włoską ambasadę, stał się nieaktualny, gdy w odpowiedzi padł argument, by zmiana była wzajemna i Włosi zaczęli nazywać nas Polską, a nie Polonią…
Nie wyklucza to, rzecz jasna, z naszego języka nazwy Italia, której możemy używać z różnorodnych względów stylistycznych. Tak czasem nazywamy potrawy inspirowane kuchnią włoską, wyroby użytkowe (np. płyn do płukania tkanin „Słoneczna Italia”) i same Włochy, gdy chcemy się o nich poetycko wypowiedzieć.
Ewa Kołodziejek
