Dzisiejszy artykuł jest poświęcony kwestiom związanym z opieką i wychowaniem dziecka po rozstaniu partnerów, którzy pozostawali w nieformalnym związku. Zaznaczyć należy, że w przypadku małżonków w wyroku rozwodowym sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, kontaktach rodziców z dzieckiem oraz w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany ponosić koszty utrzymania i wychowania małoletniego. Po zakończeniu nieformalnego związku można kwestie te uregulować na drodze pozasądowej lub zainicjować trzy odrębne postępowania.
Zdarza się, że byli partnerzy pozostają w stosunkowo dobrych relacjach i wówczas są w stanie samodzielnie dokonać ustaleń dotyczących sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem, kontaktów, a także dochodzą do porozumienia w sprawach alimentacyjnych. Nie wymagają one sporządzenia pisemnej ugody, chociaż warto to zrobić, by w przypadku nieporozumienia lub wątpliwości móc się do niej odwołać. W jednym dokumencie można uregulować zbiorczo wszystkie kwestie związane z opieką i wychowaniem dziecka. Istotne jest jednak, że w ramach ugody nie można ograniczyć czy pozbawić władzy rodzicielskiej rodzica, do ograniczenia władzy rodzicielskiej konieczne jest bowiem ustalenie przez sąd, iż dobro dziecka jest zagrożone (postanowienie Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego w Warszawie z dnia 13 marca 2018 r., VI Nsm 1858/16). Pamiętać również należy, że ugoda sporządzona we własnym zakresie nie ma mocy wiążącej.
W braku możliwości wypracowania porozumienia przez byłych partnerów w sprawach dotyczących wspólnego małoletniego dziecka najczęściej inicjowane są trzy rodzaje postępowań: o alimenty, o ustalenie kontaktów i o ograniczenie władzy rodzicielskiej. Z uwagi na ramy artykułu omówione zostaną wyłącznie one.
Postępowanie o alimenty inicjowane jest przez rodzica, z którym dziecko na co dzień mieszka. Ma to miejsce zwykle wtedy, gdy drugi rodzic nie partycypuje w kosztach utrzymania dziecka w żadnym zakresie lub gdy jego udział w nich jest zbyt mały. W pierwszej kolejności należy przygotować się do sporządzenia pozwu i zgromadzić materiał dowodowy celem wykazania wysokości kosztów utrzymania dziecka. Następnie należy przystąpić do sporządzenia pozwu, w którym wykazywane są wydatki związane z utrzymaniem dziecka, a finalnie całkowity koszt jego utrzymania. Pozew złożyć można do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego, czyli małoletniego.
Nie sposób nie wspomnieć, że rodzic zobowiązany do płacenia alimentów może wystąpić z powództwem o obniżenie alimentów, a w sytuacji, gdy dziecko zakończyło już edukację i uzyskało samodzielność ma on prawo zainicjować postępowanie o uchylenie obowiązku alimentacyjnego. Warto pamiętać, że strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych.
W przeciwieństwie do postępowania o alimenty, postępowanie o ustalenie kontaktów zwykle inicjuje rodzic, z którym dziecko nie mieszka. Zdarza się jednak, że to były partner, z którym zamieszkuje małoletni, składa taki wniosek. Ma to miejsce, gdy drugi rodzic nie stawia się na spotkania w ustalonych terminach bądź przychodzi niespodziewanie i oczekuje, że będzie mógł zrealizować kontakt niezależnie od wcześniejszych, odmiennych ustaleń. We wniosku wskazać należy konkretnie, w jakich terminach, gdzie i w czyjej obecności mają odbywać się kontakty dziecka z rodzicem. Wniosek o ustalenie kontaktów podlega opłacie sądowej w wysokości 100 zł, a sądem właściwym jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć.
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej zwykle wnoszony jest do sądu przez rodzica, z którym dziecko zamieszkuje. Wynika to najczęściej z trudności w porozumieniu się byłych partnerów i wspólnym, zgodnym podejmowaniu decyzji dotyczących dziecka. Zasadą jest, że sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawią zgodne z dobrem dziecka porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. W przypadku braku takiego porozumienia sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, a ograniczyć ją drugiemu. Istotne jest, że sprawy o ustalenie kontaktów i ograniczenie władzy rodzicielskiej mogą zostać połączone do wspólnego rozpoznania przez sąd. Co więcej, w jednym piśmie można wnieść o ustalenie kontaktów i ograniczenie władzy rodzicielskiej. Należy pamiętać, że wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej również podlega opłacie sądowej w wysokości 100 zł.
Warto mieć na względzie, że sprawy rodzinne są wyjątkowe. Każdy przypadek jest inny i wymaga osobnej analizy. Z tego względu przed zainicjowaniem któregokolwiek z postępowań warto skorzystać z porady prawnika, który wyjaśni, jakie działania w konkretnym przypadku będą zasadne.
adwokat Agnieszka JUCHNO-MARCJAN
