W polskim porządku prawnym domyślnym ustrojem majątkowym między małżonkami pozostaje wspólność ustawowa. Oznacza to, że od chwili zawarcia małżeństwa powstaje majątek wspólny, do którego wchodzą m.in. wynagrodzenia za pracę, dochody z działalności gospodarczej czy nabywane rzeczy ruchome i nieruchomości. Małżonkowie mogą jednak ukształtować swój majątek inaczej, zawierając intercyzę, czyli umowę majątkową małżeńską. Jednym z najczęściej wybieranych ustrojów alternatywnych jest rozdzielność majątkowa, która niesie za sobą zarówno szereg korzyści, jak i ryzyko, szczególnie istotnych w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej.
Czym jest rozdzielność majątkowa?
Rozdzielność majątkowa to ustrój, w którym każdy z małżonków zachowuje pełną odrębność w zakresie zarządzania własnym majątkiem. Przychody, zobowiązania i zobowiązania podatkowe są przypisane wyłącznie temu z małżonków, który je generuje.
Umowę o rozdzielność majątkową można zawrzeć zarówno przed ślubem, jak i w trakcie trwania małżeństwa. W szczególnych przypadkach (np. zagrożenia interesów jednego z małżonków) możliwe jest również sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej, a co ciekawe z datą wcześniejszą niż dzień orzeczenia.
Zalety rozdzielności majątkowej:
• Ochrona przed ryzykiem gospodarczym
W sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą – np. jako stolarz wykonujący meble na zamówienie – rozdzielność majątkowa pozwala zabezpieczyć majątek drugiego małżonka (np. współmałżonki nieprowadzącej działalności) przed skutkami niepowodzeń gospodarczych: zadłużeniem, egzekucją komorniczą czy upadłością• Bezpieczeństwo majątku osobistego
Majątek nabywany przez każdego z małżonków w trakcie trwania rozdzielności stanowi jego wyłączną własność. W razie rozwodu nie trzeba go dzielić – ogranicza to koszty, czas i emocje.• Jasność w relacjach finansowych
Rozdzielność pozwala na pełną przejrzystość, jeśli chodzi o przychody i wydatki. Ułatwia to np. rozliczanie się z partnerem w sytuacji, gdy każdy z małżonków osiąga dochody w zróżnicowanym stopniu.
• Zdolność kredytowa
Jeden z małżonków może starać się o kredyt bez konieczności uzyskiwania zgody drugiego. Jest to korzystne w przypadku inwestycji związanych z działalnością gospodarczą.
Czy rozdzielność ma same plusy? Wyszczególniłam dla Państwa kilka wad tego rodzaju ustroju:
• Brak automatycznego udziału w nabytym majątku
Współmałżonek, który nie prowadzi działalności lub zarabia mniej, może nie partycypować w nabytym majątku drugiego, co może rodzić poczucie niesprawiedliwości.
• Problemy przy rozwodzie lub śmierci jednego z małżonków
W przypadku rozwodu – jeżeli nie ma żadnej wspólności – nie ma również podstaw do podziału majątku. W razie śmierci – małżonek dziedziczy tylko na zasadach ogólnych, a nie uczestniczy automatycznie w majątku „wspólnym”, bo ten nie istnieje.
• Wymaga dokładnego dokumentowania własności
Ważne jest, by przy zakupach, inwestycjach czy umowach zaznaczać, że dana rzecz jest własnością danego małżonka. W przeciwnym razie mogą powstać spory co do przynależności majątku.
Orzecznictwo – ciekawe wyroki
• Wyrok Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2004 r., sygn. akt III CK 83/03 SN uznał, że rozdzielność majątkowa z datą wsteczną może zostać ustanowiona, jeśli małżonkowie od dłuższego czasu faktycznie prowadzili oddzielne gospodarstwa finansowe.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 20 października 2006 r., sygn. akt II CSK 71/06 Wskazano, że wierzyciel może kwestionować umowę o rozdzielność majątkową jako czynność zmierzającą do pokrzywdzenia wierzycieli, jeżeli nie była dokonana w dobrej wierze.
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 30 września 2014 r., sygn. akt I ACa 865/14 Potwierdzono, że umowa o rozdzielność nie wymaga notyfikacji wobec wierzycieli, ale jej skuteczność wobec nich podlega ocenie z punktu widzenia art. 527 k.c. (skarga pauliańska).
Praktyczne porady – jak zabezpieczyć się umową rozdzielności
• Zawrzyj umowę przed notariuszem – jest to wymóg ustawowy, bez formy aktu notarialnego umowa nie jest ważna.
• Zachowuj dokumentację – faktury, potwierdzenia przelewów, umowy – wszystko, co potwierdza kto i z jakich środków nabywał składniki majątku.
• Poinformuj banki i kontrahentów – choć nie jest to obowiązkowe, może zmniejszyć ryzyko roszczeń wobec drugiego małżonka.
• Regularnie weryfikuj sytuację prawną – ustalenia raz dokonane warto przeglądać, szczególnie jeśli zmienia się forma prowadzenia działalności (np. przejście na spółkę).
Rozdzielność majątkowa to narzędzie, które może uratować rodzinne finanse – szczególnie w sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą obarczoną ryzykiem. Odpowiednio skonstruowana i wdrożona intercyza pozwala wyraźnie oddzielić majątki i chronić najbliższych przed skutkami nietrafionych decyzji biznesowych czy pogorszenia koniunktury.
W prowadzonej przeze mnie Kancelarii wielokrotnie doradzałam klientom, którzy dzięki szybkiemu działaniu mogli uniknąć poważnych konsekwencji majątkowych. Warto działać z wyprzedzeniem, a nie dopiero wtedy, gdy puka do drzwi komornik.
adwokat Agnieszka JUCHNO-MARCJAN
