Przesłanki ustalenia niegodności dziedziczenia zostały w ostatnim czasie zmienione, a raczej uzupełnione. Ustawodawca stara się nadążyć za zmianami i udoskonalać przepisy, które zostają poddane zarówno próbie czasu, ale również zmian gospodarczych i społecznych.
Czym jest niegodność dziedziczenia? W prawnym ujęciu należałoby zajrzeć do kodeksu cywilnego, który wskazuje, że:
§ 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Po co nam przepisy o niegodności? O niegodności dziedziczenia możemy mówić, gdy krewny spadkodawcy w normalnych okolicznościach odziedziczyłby po nim spadek, ale zachowanie tego krewnego za życia spadkodawcy było tyle złe, że pozbawiony zostaje praw do spadku. Jakie prawne konsekwencje się z tym będą wiązać? Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Dziedziczyć mogą natomiast jego zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki). Co ważne spadkobierca niegodny nie ma także prawa do zachowku.
Pamiętajmy o tym, że niegodność dziedziczenia wymaga przeprowadzenia sprawy sądowej i może nastąpić tylko w określonych warunkach. Sprawę o niegodność dziedziczenia może wytoczyć każdy, kto ma w tym interes. Najczęściej z żądaniem tym występują pozostali spadkobiercy, ale wytoczyć sprawę mogą także inne osoby, np. nabywca spadku, Gmina, Skarb Państwa, prokurator, a nawet wierzyciel spadkodawcy. Należy zapamiętać, że sprawę należy wytoczyć w ciągu roku od dnia dowiedzenia się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od śmierci spadkodawcy.
Co nowego? Od 15 listopada 2023 r. obowiązują jeszcze dwie nowe przesłanki do ustalenia niegodności dziedziczenia, a mowa tu o sytuacjach gdy potencjalny spadkobierca:
– uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
– uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Z uwagi na fakt, że przepisy te stanowią prawną nowość – zachowania uzasadniające niegodność dziedziczenia w oparciu o wyżej wskazane dwie przesłanki muszą wystąpić po 15 listopada 2023 r. Jak od każdej zasady taki i w tym przypadku jest wyjątek. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Przebaczenie musi dotyczyć konkretnego powodu niegodności dziedziczenia i nastąpić z dostatecznym rozeznaniem.
Życie pisze różne scenariusze i chociaż każdy chciałby spędzić ostatnie lata swojego życia w gronie najbliższych mogąc liczyć na ich wsparcie to niekiedy senior pozostaje w złych stosunkach z najbliższymi, którzy nie interesują się nim. Szczególnie wówczas, gdy mierzymy się ze sprawą spadkową warto znać swoje prawa i rozważyć czy naganne zachowanie krewnego powinno przełożyć się na jego tytuł do dziedziczenia. ©℗
adwokat Agnieszka JUCHNO-MARCJAN
