Program Operacyjny „Rybactwo i Morze” na lata 2014-2020 (PO RYBY 2014-2020) jest krajowym instrumentem wdrażania Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR), wchodzącego w skład Europejskich Funduszy Strukturalnych i Inwestycyjnych. Na obecną perspektywę finansową Polsce przyznano ponad 531 mln euro z EFMR, co razem z wkładem z budżetu krajowego (ok. 179 mln euro) daje ponad 710 mln euro. Nasz kraj jest w czołówce państw, które otrzymały najwięcej środków – alokacja ta stanowi czwartą, najwyższą w Unii Europejskiej. Program, zatwierdzony przez Komisję Europejską decyzją z 22 października 2015 r., zakłada realizację 6 priorytetów oraz pomocy technicznej. Duża część środków, bo blisko 270 mln euro, trafi na działania Priorytetu 2, czyli „Wspieranie akwakultury zrównoważonej środowiskowo, zasobooszczędnej, innowacyjnej, konkurencyjnej i opartej na wiedzy”.
Przewidziane w PO RYBY 2014-2020 kierunki wsparcia obejmują nie tylko tradycyjnie rozumiany sektor rybacki, tak jak to było w perspektywie finansowej 2007-2013, ale również nowe komponenty, dotychczas finansowane z innych źródeł niż fundusze UE. Obecnie wsparciem objęto rybołówstwo morskie, rybactwo śródlądowe, akwakulturę oraz rozwój lokalny kierowany przez społeczność (Rybackie Lokalne Grupy Działania), a także w niewielkim zakresie przetwórstwo. Do nowych obszarów wsparcia należą np. rynek rybny, gromadzenie danych oraz kontrola i egzekwowanie przepisów Wspólnej Polityki Rybołówstwa, a także Zintegrowana Polityka Morska.
W ramach PO RYBY 2014-2020 realizowany jest m.in. Priorytet 2, czyli „Wspieranie akwakultury zrównoważonej środowiskowo, zasobooszczędnej, innowacyjnej, konkurencyjnej i opartej na wiedzy. Jego cel ogólny to osiągnięcie i utrzymanie przez Polskę pozycji lidera w UE w produkcji ryb pochodzących z akwakultury śródlądowej.
W ramach tego priorytetu wyłoniono następujące obszary (cele szczegółowe), na które zostało ukierunkowane wsparcie finansowe:
– wspieranie wzmacniania rozwoju technologicznego, innowacji i transferu wiedzy;
– zwiększenie konkurencyjności i rentowności przedsiębiorstw z sektora akwakultury, w tym poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, w szczególności w MŚP;
– ochrona i odbudowa wodnej różnorodności biologicznej oraz wspieranie ekosystemów związanych z akwakulturą i promowanie zasobooszczędnej akwakultury;
– propagowanie akwakultury o wysokim poziomie ochrony środowiska oraz o wysokim poziomie zdrowia i dobrostanu zwierząt;
– rozwój szkoleń i nowych umiejętności zawodowych.
Jednym z instrumentów służących osiągnięciu tych celów jest zaprojektowane wsparcie finansowe dla operacji przyczyniających się do zacieśnienia współpracy między hodowcami a światem nauki. Praktyczne wdrożenie w przyszłości innowacyjnych technik i rozwiązań technologicznych – będących efektem współfinansowanych z PO RYBY 2014-2020 działań – przyczyni się do wzrostu poziomu przedsiębiorczości w sektorze akwakultury. Ponadto, jako nowość w tej perspektywie finansowej, wsparcie skierowano na działania inwestycyjne obejmujące refundację kosztów związanych z ochroną i rozmnażaniem zwierząt wodnych – w ramach programów ochrony środowiska i odbudowy różnorodności biologicznej. Kolejną nowością są usługi z zakresu zarządzania, zastępstw i doradztwa dla gospodarstw akwakultury. Pomocą finansową został objęty m.in. zakup usług doradczych o charakterze technicznym, naukowym, prawnym, środowiskowym lub gospodarczym, związanych z prowadzeniem gospodarstwa oraz ubezpieczenie zasobów akwakultury. W ramach działań ogólnosektorowych pomoc skierowano na operacje mające na celu wzrost produkcji, podniesienie rentowności podmiotów akwakultury oraz wzmocnienie planowania (przestrzenne, polityka wodna). Działania te są wsparte kompleksowym dofinansowaniem m.in. w zakresie rozwijania i wprowadzania w gospodarstwach akwakultury nowych lub ulepszonych systemów zarządzania, wiedzy technicznej, naukowej i organizacyjnej; zmiany (w stosownych przypadkach) sposobu prowadzenia akwakultury z systemu klasycznego na recyrkulacyjny; dywersyfikacji prowadzonej działalności (hodowlanej lub uzupełniającej dotychczasową działalność), w tym rozwijania lub wprowadzania nowych gatunków akwakultury o dobrym potencjale rynkowym.
Pomoc finansowa na Priorytet 2 wynosi 268 987 268 euro, czyli ponad miliard złotych.
W ramach tego priorytetu realizowane są działania opisane poniżej.
Innowacje
Dofinansowanie w tym działaniu skierowane jest do instytutów naukowych oraz podmiotów zajmujących się chowem lub hodowlą, działających w ramach konsorcjum. Takie określenie beneficjenta umożliwia bowiem kompleksowe podejście do badań nad efektywnością zastosowania konkretnej innowacji w gospodarstwach akwakultury, umożliwiając monitoring na każdym etapie prac – od kreacji danego rozwiązania po transfer technologii i praktyczne jej wdrożenie.
Pomoc w ramach działania przeznaczona jest na opracowanie, testowanie i wdrożenie nowych rozwiązań technologicznych lub organizacyjnych zwiększających efektywność i konkurencyjność gospodarstw akwakultury, obejmujących:
• systemy zarządzania produkcją, profilaktyka i zwalczanie chorób ryb;
• optymalizację produkcji gatunków ryb i organizmów wodnych mających dobre perspektywy rynkowe;
• optymalizację produkcji poprzez zastosowanie systemów multitroficznych;
• poprawę efektywności technologicznej produkcji;
• opracowanie nowych metod produkcji i przetwarzania produktów akwakultury;
• opracowanie produkcji nowych gatunków akwakultury.
Usługi z zakresu zarządzania, zastępstw i doradztwa dla gospodarstw akwakultury
W ramach tego działania realizowane są projekty doradcze dla przedsiębiorstw akwakultury, mające na celu poprawę ich rentowności i konkurencyjności. Wśród tzw. kosztów kwalifikowalnych znajdują się:
• usługi doradcze, m.in. w zakresie prawnym, ekonomicznym, weterynaryjnym, rolniczym;
• programy doradcze przygotowywane przez jednostki naukowe.
Inwestycje produkcyjne w akwakulturze
W tym działaniu chodzi m.in. o takie inwestycje, jak:
• zwiększanie efektywności energetycznej, odnawialne źródła energii;
• efektywne gospodarowanie zasobami, zmniejszenie zużycia wody
i chemikaliów, systemy recyrkulacji minimalizujące zużycie wody.
Jednym z czynników powodujących wzrost produkcji jest zwiększenie nakładów inwestycyjnych, dlatego operacje realizowane w ramach tego działania mają kluczowe znaczenie dla rozwoju akwakultury. Ich głównym celem jest bowiem znaczące zwiększenie produkcji. Beneficjentami działania mogą być zarówno obecni, jak i przyszli hodowcy ryb.
Z uwagi na szerokie spektrum zakładanych rezultatów udzielanej interwencji finansowej, operacje inwestycyjne podzielono na trzy poddziałania.
W ramach pierwszego realizowane są projekty przyczyniające się do zwiększenia konkurencyjności i rentowności przedsiębiorstw, w tym poprawę bezpieczeństwa i warunków pracy.
Drugie poddziałanie obejmuje operacje dotyczące zwiększenia efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii. Jest ono kluczowe dla osiągnięcia zakładanego „skoku technologicznego” polskich przedsiębiorstw akwakultury. Większość nowych technologii – pozwalających na oszczędniejsze gospodarowanie wodami, a także ograniczenie presji na środowisko – wymaga zastosowania zasilania energią elektryczną, podnosząc zarówno koszty, jak i pośrednio wpływ prowadzonej działalności na środowisko (poprzez zwiększenie energochłonności). Połączenie zastosowania nowoczesnych technologii chowu i hodowli ryb z odnawialnymi źródłami energii pozwoli na poprawę bilansu energetycznego przedsiębiorstw akwakultury – zarówno pod kątem zrównoważenia kosztów, jak i wpływu na środowisko.
Natomiast operacje realizowane w ramach poddziałania – efektywne gospodarowanie zasobami, zmniejszenie zużycia wody i chemikaliów, systemy recyrkulacji minimalizujące zużycie wody – zostały podzielone na dwie grupy. W ramach pierwszej, służącej zwiększaniu produkcji, dofinansowaniem objęto projekty polegające na budowie obiektów do hodowli ryb w obiegach zamkniętych. W drugiej grupie, służącej poprawie efektywności gospodarowania wodami i zmniejszaniu wpływu na środowisko, dofinansowaniem objęto projekty mające pozytywny wpływ na środowisko lub zmniejszające negatywny wpływ akwakultury na środowisko.
Zachęcanie nowych hodowców do rozpoczęcia działalności w sektorze zrównoważonej akwakultury
Pomoc w ramach tego działania stanowi istotne uzupełnienie zaprojektowanego w obecnej perspektywie finansowej szerokiego wsparcia dla działań inwestycyjnych, powodujących wzrost produkcji akwakultury. Celem jego uruchomienia jest zapewnienie możliwości uzyskania wsparcia finansowego również podmiotom dopiero rozpoczynającym działalność, a tym samym niespełniającym kryterium promującego doświadczenie, zawartego w metodologii wyboru operacji w odniesieniu do pozostałych działań inwestycyjnych objętych dofinansowaniem w ramach Priorytetu 2.
Akwakultura świadcząca usługi środowiskowe
W przypadku tego działania pomoc ma charakter rekompensat finansowych, wypłacanych beneficjentom za stosowanie metod produkcji wspomagających ochronę i poprawę stanu środowiska, zachowania bioróżnorodności oraz promocję ekologicznych praktyk produkcyjnych w sektorze chowu lub hodowli ryb. Wsparcie przyznawane jest właścicielom gospodarstw o powierzchni ewidencyjnej co najmniej 1 ha, w których są stosowane podstawowe zasady dobrej praktyki rybackiej.
Promowanie kapitału ludzkiego i tworzenia sieci kontaktów
Operacje z tego działania mają na celu finansowe wsparcie organizacji rybackich sektora akwakultury w propagowaniu wiedzy na temat zrównoważonego chowu i hodowli ryb. Jednocześnie, w celu zwiększenia efektywności przeznaczonych na to działanie środków, kryteria stosowane w ramach naboru wniosków promują przede wszystkim organizacje zrzeszające jak największą grupę przedsiębiorców akwakultury oraz szkolenia skupiające dużą liczbę potencjalnych odbiorców.
Ubezpieczenie zasobów akwakultury
Nowością w perspektywie finansowej 2014-2020 jest pomoc skierowana do producentów ryb, udzielana w postaci dofinansowania do składki ubezpieczenia zasobów akwakultury. Ubezpieczenie może pokrywać straty ekonomiczne powstałe m.in. w związku z klęskami żywiołowymi, niekorzystnymi zjawiskami klimatycznymi czy też chorobami w akwakulturze.
* * *
Instytucją Zarządzającą (IZ) PO RYBY 2014-2020 jest minister właściwy ds. rybołówstwa, reprezentowany przez Dyrektora Departamentu Rybołówstwa. Instytucja Zarządzająca przekazała część swoich zadań związanych z realizacją tego programu instytucjom pośredniczącym (IP): Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) oraz samorządom województw (SW). ARiMR jako IP realizuje zadania IZ w zakresie priorytetów I-III, V-VI oraz pomocy technicznej PO RYBY 2014-2020. Do głównych zadań ARiMR należy ogłaszanie naborów, rozpatrywanie wniosków o dofinansowanie, podpisywanie umów, jak też przyznanie i wypłata pomocy oraz kontrola operacji. SW jako IP realizują wymienione zadania w zakresie priorytetu IV, z tym że w ramach tego priorytetu wybrano 36 Rybackich Lokalnych Grup Działania (RLGD), które w szczególności przeprowadzają nabór wniosków.
Zasady obowiązujące wnioskodawców przy ubieganiu się o dofinansowanie są ogłaszane na stronie internetowej IZ, IP lub RLGD. Ogłoszenia o naborze wniosków dla priorytetu I-III oraz V-VI można znaleźć na stronie internetowej administrowanej przez ARiMR (www.arimr.gov.pl) oraz w siedzibie i oddziałach regionalnych Agencji, a także na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw rybołówstwa (www.mgm.gov.pl). Dla priorytetu IV ogłoszenia o naborze wniosków o dofinansowanie są zamieszczane na stronie internetowej administrowanej przez RLGD przeprowadzającej nabór.
(oprac. isz)
Fot. Robert STACHNIK
