W wakacje warto wpaść na dzień do Tomaszowa Mazowieckiego (woj. łódzkie), by zobaczyć miasto uwiecznione wierszem Juliana Tuwima „Przy okrągłym stole” i tamtejszy Skansen Rzeki Pilicy ze „stacyjką Reymonta”. To pierwsze w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęcone rzece już znów działa z zachowaniem zasad bezpieczeństwa związanych z COVID-19.
Skansen powstał 20 lat temu. Uznano, że trzeba coś zrobić z wyławianymi z Pilicy licznymi pamiątkami, a także mającymi wartość dla historii regionu obiektami, które podczas modernizacji Tomaszowa, Spały oraz innych miasteczek i wsi zastępowano współczesną infrastrukturą. Początkowo było to muzeum społeczne, którym opiekowało się Stowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza. Teraz to filia Miejskiego Centrum Kultury. Jego zbiory obejmują: młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy, symboliczną oś rzeki, wojenne trofea i fortyfikacje linii Pilicy, pamiątki po dawnej Spale – niegdyś rezydencji carskiej, a potem prezydenckiej – oraz nadpilickich kurortach.
Na przebiegającej przez skansen symbolicznej osi Pilicy stoi m.in. ponad 100-letnia żelazna barka robocza typu „Szczupak”, unikatowa żelazna łódź saperska, fragment przęsła mostu pontonowego, wojskowy rzeczny kuter holowniczy czy wieżyczka ratownika z kąpieliska w Tomaszowie Mazowieckim.
Eksponowane są tam dwa wyjątkowe pojazdy niemieckie z czasów II wojny światowej. Jedyny na świecie eksperymentalny ciągnik artyleryjski Luftwaffe – zwany Lufcikiem, oraz unikatowy ciągnik FAMO. Obok nich zaś sprawny czołg T-34.
Najbardziej rozbudowany jest dział „Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy”. Stoi w nim drewniany młyn wodny z 1925 r. (część urządzeń z XIX w.) przeniesiony ze wsi Kuźnica Żerechowska. A obok ponad 30 kamieni młyńskich. Najstarsze mają ponad 100 lat. To największa taka kolekcja w Polsce.
W części „Pamiątki po dawnej Spale” znajdziemy zaś m.in. niewielki budynek będący niegdyś… carską toaletą. Jest też wartownia z rezydencji Prezydenta II RP – „drugiego Belwederu”.
Perełką muzeum jest poczekalnia kolejowa z przystanku Wolbórka nazywana stacyjką Reymonta. Ten drewniany i misternie zdobiony obiekt został zbudowany w 1896 r. jako pawilon Dyrekcji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej na Wszechrosyjską Wystawę Przemysłowo-Artystyczną w Niżnym Nowogrodzie. Po jej zakończeniu ustawiono go na stacji, której historia jest związana z Władysławem Reymontem. W r. 1880 jego ojciec kupił młyn wodny i kilka włók ziemi we wsi Wolbórka. Pierwsze utwory literackie noblisty są sygnowane właśnie jej nazwą.
Miejscem wystaw czasowych jest w skansenie budynek dawnej świetlicy kolonii letniej w Wąwale. Została ona utworzona w latach 20. XX w. przez Ubezpieczalnię Społeczną w Tomaszowie Mazowieckim dla dzieci z biednych rodzin. Prezentowana jest tam też część kolekcji poświęconej tradycjom wioślarskim i szkutnictwu ludowemu na Pilicy.
Tekst i fot. Marzenna GŁUCHOWSKA
