Po zmianie dyrekcji (wieloletnia dyrektor Anna Garlicka zrezygnowała z kierowania przeglądem w ubiegłym roku, jej następcą został Marek Sztark) nowe szefostwo na skompletowanie listy festiwalowych wydarzeń miało ledwie kilka miesięcy. Nierozstrzygnięte w terminie konkursy na dofinansowanie z ministerstwa komplikowały sprawę dodatkowo, nie pozwalając na rozwinięcie skrzydeł. Udało się jednak mimo wszystko skonstruować program spójny, ciekawy i wartościowy, z konkretnym hasłem przewodnim – „Kto ty jesteś?”. Konkursowe spektakle zostawiały widza z pytaniem o genezę zła, patriotyzm i nacjonalizm, tożsamość. Poruszały też kwestie typowo teatralne – kim jest widz, a kim aktor, jak wytworzyć między tymi biegunami więź.

Wszystkie nasze trudne sprawy

Z ośmiu konkursowych spektakli jury swoją główną nagrodę przyznało „Punktowi zero: Łaskawe” z lubelskiego Teatru Provisorium, w reżyserii Janusza Opryńskiego, przedstawieniu opartemu na książce „Łaskawe” Jonathana Littella, uznawanej za jeden z najważniejszych tekstów ostatnich dekad. To historia zwykłego człowieka, „dobrego Niemca”, który daje się uwieść zbrodniczemu systemowi, stając po ciemnej stronie Mocy. Przejmujący spektakl w obecnych czasach (jak napisali jurorzy w uzasadnieniu – „kiedy przestrzeń publiczną zaczyna zatruwać ksenofobia, język nienawiści i pogardy, a w polityce na całym świecie zaczynają odżywać projekty podszyte skrajnym nacjonalizmem i rasizmem”) zyskał drugie dno i stanowił swoiste wprowadzenie do innego konkursowego zjawiska – wyreżyserowanej przez Piotra Ratajczaka „Białej siły, czarnej pamięci” z Teatru Dramatycznego w Białymstoku. To z kolei opowieść o współczesnej Polsce, trapionej plagami nietolerancji, ciemnoty, bandytyzmu. W której niewygodne fakty się wypiera, a wszelką inność niszczy. I w której jest na to przyzwolenie tzw. autorytetów.

Tematyka ludzkiej kondycji, borykania się z problemami, szukania sposobów na radzenie sobie z nimi zdominowała tegoroczny Kontrapunkt: w różny sposób podejmowali ją twórcy spektakli: „moja mama leczy się u doktora oetkera”, „Każdy dostanie to, w co wierzy”, „Reykjavik’74”, „Zapolska Superstar” czy pozakonkursowego „Nie mów nikomu”. „Zapolską” z Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu widzowie nagrodzili swoim Grand Prix, zauważyli ją też w swoim werdykcie jurorzy. Jednych i drugich urzekła bezpretensjonalna w formie biografia kobiety, dla której niezależność i wolność były wartościami najwyższymi. „Nie mów nikomu” to z kolei pierwszy chyba w historii Kontrapunktu przypadek, kiedy przedstawienie pozakonkursowe wyjechało z nagrodą od jury. Co więcej, przedstawiciele oceniającego składu podkreślali, że gdyby dzieło Adama Ziajskiego, zrealizowane z udziałem osób niesłyszących i traktujące o ich problemach, zdecydowano się pokazać w konkursie, wyniki Kontrapunktu mogłyby być całkiem inne.

Dobre zmiany, słabe punkty

Na plus nowej ekipie trzeba zaliczyć przede wszystkim przewietrzenie formuły. Dzięki rezygnacji z karnetów, rezerwowanych rok wcześniej, udało się wreszcie – między stałych kontrapunktowych gości – wpuścić na widownię nowe twarze. Nienumerowane miejsca sprawiły, iż każdy mógł siedzieć gdzie chce i obok kogo chce (w większości wypadków, o czym za chwilę). Mniej spektakli w konkursie pozwoliło też uniknąć zmęczenia, efektu gonitwy niezbyt sprzyjającej refleksji nad tym, co się właśnie zobaczyło. Świetnie, że inaczej wyglądał plener: zamiast ogranego już w Szczecinie Theater Titanick z surrealistyczno-onirycznymi widowiskami dostaliśmy poznański Teatr Biuro Podróży ze spektaklem dotykającym naszej współczesności, z wojną na Bliskim Wschodzie, złem i dobrem, uchodźcami i ich oprawcami.

Były jednak i wpadki. Największa na finał, gdy na krzesełkach i ławeczkach ustawionych na scenie Teatru Współczesnego upchano zdecydowanie zbyt dużą liczbę widzów. Nie można się dziwić pretensjom ludzi, którzy kupili drogi bilet, a w zamian dostali perspektywę spędzenia dwóch godzin w ścisku, bez oparcia lub na dostawce w przejściu między rzędami. Kilka lat temu zdarzyła się sytuacja analogiczna, tym bardziej więc zastanawia brak umiejętności wyciągania wniosków. Drugi znak zapytania to przystanek Schloss Brollin-Berlin. O ile kolejną z rzędu wizytę w Deutsches Theater, gdzie o dobry spektakl trudniej niż o szóstkę w Lotto, da się usprawiedliwić krótkim czasem przygotowań, jaki na festiwal miała nowa ekipa, to wpadkę w Brollinie potraktować trzeba znacznie surowiej. Bo czy można postawić plusa za przedstawienie, w którym za największe ofiary II wojny światowej w polskiej Łodzi uznani są Niemcy? Czy tak trudno było podjechać do nieodległego przecież Brollina i zorganizować wizytę festiwalową jak należy, oferując publiczności coś więcej niż płaskie, szkolne jednostronne widowisko? Trzeci minus – Mały Kontrapunkt. Jak na imprezę dla dzieci, za dużo w niej było dorosłych.

Do przemyślenia pozostaje też system głosowania. Dzielenie na dwa etapy (wrażeniowa ocena po spektaklu plus głosowanie na konkretny tytuł), wyciąganie procentów i hierarchizowanie ich skończyły się dziwacznym zamętem i przegraną spektaklu, który zebrał większą liczbę głosów. Poprzedni sposób wybierania zwycięzcy przez posiadaczy karnetów na wszystkie spektakle był czytelniejszy i chyba sprawiedliwszy.

Za rok kolejny festiwal, tym razem, miejmy nadzieję, zrealizowany już przez nową dyrekcję w cywilizowanych warunkach. Oby udało się kontynuować dobry trend i wyeliminować tegoroczne potknięcia. Oby też obyło się bez kiepskich fauli w rodzaju zamknięcia „pleciugowej” kawiarni i toalet dla kontrapunktowiczów wyjeżdżających do Berlina.

Katarzyna Stróżyk