Rok 2023 to rok rewolucyjnych zmian w prawie spadkowym. Wprowadzenie do porządku prawnego fundacji rodzinnej – o tym w następnym wpisie; zasady związane z zachowkiem, uprawnienia związane ze zrzeczeniem się dziedziczenia.
Które przepisy i kodeksy prawa regulują prawo spadkowe?
Nowe prawo spadkowe w 2023 roku zmodyfikowało najważniejsze akty prawne dotyczące postępowania spadkowego, czyli:
• Kodeks cywilny – regulujący zasady dziedziczenia i dzielenia spadku oraz związane z tym roszczenia;
• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.) – uściślający kwestie dziedziczenia w relacjach rodzinnych;
• Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.) – opisujący reguły postępowania sądowego w sprawach spadkowych.
Powyższe kodeksy, zmodyfikowane w ramach nowego prawa spadkowego w 2023 roku, to oczywiście nie wszystkie akty prawne, które regulują tę tematykę. Dla osób biorących udział w postępowaniu spadkowym znaczenie będą także miały przepisy podatkowe, międzynarodowe (gdy majątek spadkowy położony jest za granicą) czy karne, np. w zakresie ewentualnego fałszerstwa testamentu.
Najważniejsze zmiany w prawie spadkowym – co nowego się pojawia?
Zmiany w prawie spadkowym w 2023 roku objęły kilka istotnych aspektów z perspektywy osób, które zainteresowane są wynikiem postępowania spadkowego. Poszerzono katalog przesłanek uprawniających do uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia, zawężono krąg spadkobierców ustawowych, uproszczono zasady składania oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku oraz reguły rządzące odrzuceniem spadku przez rodziców w imieniu małoletnich dzieci.
Zmiany w ustalaniu kręgu spadkobierców ustawowych
Podstawowa kwestia prawa spadkowego to ustalenie kręgu spadkobierców, czyli osób, które mają prawo do spadku. Krąg spadkobierców testamentowych wynika z treści tego dokumentu, a krąg spadkobierców ustawowych – z odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego. Nowe prawo spadkowe wprowadza istotne zmiany w tym zakresie.
Do tej pory zgodnie z art. 934 § 1 k.c. w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypadał dziadkom spadkodawcy, a jeśli któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypadał jego zstępnym. Takie ustalenie kręgu spadkobierców sprawiło, że postępowania spadkowe zaczęły się wydłużać, ponieważ w sytuacji odrzucania spadku sądy musiały coraz głębiej badać relacje rodzinne i wzywać coraz to nowe osoby do postępowania.
Zmiany ograniczają dziedziczenie zstępnych dziadków wyłącznie do ich dzieci (wujkowie i ciotki spadkodawcy) oraz wnuków (rodzeństwo cioteczne lub stryjeczne spadkodawcy). Z kręgu spadkobierców ustawowych wyłączone natomiast zostaną cioteczne i stryjeczne wnuki i dalsi krewni.
Jedna z najważniejszych zmian wprowadzonych przez omawianą regulację dotyczy uchylania się od płacenia alimentów. Jak już wspomniano, art. 928 k.c. zawiera zamknięty katalog okoliczności, których wystąpienie uzasadnia uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 928 k.c., przesłankami niegodności dziedziczenia staną się także:
• uporczywe uchylanie się od płacenia alimentów na rzecz spadkodawcy stwierdzonych orzeczeniem sądu, ugodą lub umową;
• uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Jak widać, ustawodawca zabezpiecza w ten sposób obie strony stosunku alimentacyjnego – oprócz uchylania się od alimentów przesłanką niegodności dziedziczenia stanie się także uchylanie się od opieki nad spadkodawcą. Przepisy nie rozgraniczają przy tym, o jakie świadczenia alimentacyjne chodzi – mogą to więc być również alimenty na pełnoletnie dziecko czy alimenty dziecka na rzecz rodzica.
Dziedziczenie przez osoby małoletnie a nowe przepisy spadkowe
Kolejna ważna zmiana to nowe zasady dziedziczenia przez osoby małoletnie. Z uwagi na to, że dzieci nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, w ich imieniu muszą działać przedstawiciele ustawowi (najczęściej rodzice). Do tej pory w sytuacji, gdy rodzic chciał odrzucić spadek obciążony długami w imieniu dziecka, musiał przejść czasochłonną procedurę sądową. Nowe prawo spadkowe to zmienia.
Zgodnie z nowym § 4 wprowadzonym do art. 101 k.r.o., jeśli dziecko zostało spadkobiercą dlatego, że jego rodzic odrzucił spadek, rodzic może odrzucić w imieniu dziecka spadek bez zgody sądu, jeśli:
• rodzic posiada w tym zakresie władzę rodzicielską;
• na odrzucenie zgodził się drugi rodzic posiadający w tym zakresie władzę rodzicielską albo odrzucenie dokonywane jest wspólnie.
W zakresie postępowania spadkowego nowy art. 640[1] k.p.c. wskazał, że zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka wydaje sąd spadku. To istotne ułatwienie np. w zakresie postępowań dotyczących ustalenia masy spadkowej, ponieważ wszystkim będzie zajmował się jeden sąd. Nowelizacja przewiduje także odpowiedzialność karną za poświadczenie nieprawdy w zakresie okoliczności uprawniających rodzica do odrzucenia spadku w imieniu dziecka bez zgody sądu.
Wprowadzone zmiany przewidują, że rodzice, którzy sami odrzucili niekorzystny spadek, będą mogli odrzucić go również w imieniu swoich małoletnich dzieci. Dotychczas dla ważności odrzucenia takiego spadku konieczna była zgoda sądu rodzinnego uzyskana przez rodziców małoletniego spadkobiercy w terminie sześciu miesięcy. Teraz rodzice będą mogli bez zgody sądu odrzucić spadek w imieniu dziecka, o ile wcześniej sami go odrzucili. Zgoda sądu będzie niezbędna tylko w sytuacji tzw. konfliktu interesu, a więc w sytuacji, gdy np. dziecko zostanie powołane do spadku obok rodzica.
W celu usprawnienia rozpoznawania takich spraw wnioski o zgodę na odrzucenie spadku będą składane od razu do sądu spadku. Ma on bowiem najlepsze doświadczenie w uzyskiwaniu informacji o składzie majątku spadkowego.
Zapraszam w każdy wtorek do siedziby „Kuriera Szczecińskiego” na dyżur prawnika. ©℗
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
