W miejskim oddziale Muzeum Oręża Polskiego przy ul. Armii Krajowej 13 w Kołobrzegu na początku sierpnia br. zaprezentowano eksponaty, które wzbogaciły zbiory placówki o cenne pamiątki związane z historią polskiej Marynarki Wojennej. Dzięki wsparciu Polskiej Żeglugi Morskiej oraz Fundacji Publico Mare, do muzeum trafił m.in. kompletny wyjściowy mundur marynarza z lat 50. XX wieku oraz wyjątkowe artefakty związane z okrętem podwodnym ORP „Sęp”.
Nowe eksponaty stanowią cenne świadectwa historii polskiej Marynarki Wojennej, a także losów ludzi, którzy ją tworzyli – często w trudnych i dramatycznych okolicznościach. To także kolejny krok w dokumentowaniu roli Kołobrzegu jako miasta o bogatych, choć często zapomnianych, tradycjach morskich.
Mundur marynarza z lat 50.
W skład unikatowego munduru, który należał do starszego marynarza Czesława Maziarza, wchodzą: kurtka z naszywkami specjalizacji (motorzysta – drenażysta) i stopnia (czerwone szewrony oznaczają lata nauki w szkole oficerskiej lub podoficerskiej), spodnie, koszula, furażerka z orłem, czapka letnia i zimowa z pieczęciami produkcyjnymi z 1951 roku. Na kurtce, po prawej stronie u góry, znajduje się odznaka „Wzorowy Marynarz” wz. 1951.
Do umundurowania dołączono oryginalną książeczkę wojskową nr A.380281, przepustkę oraz trzy czarno-białe fotografie.
– Lata 50. XX wieku były okresem intensywnej odbudowy i reorganizacji sił morskich, co miało odzwierciedlenie również w umundurowaniu marynarzy – podkreśla dyrektor muzeum Aleksander Ostasz.
Zakupione umundurowanie posiada nazwisko użytkownika, więc tym bardziej jest to obiekt niezwykle cenny. W znaczący sposób uzupełnia dotychczasową kolekcję marynarską placówki. Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu pozyskało go dzięki wydatnej pomocy finansowej Polskiej Żeglugi Morskiej i Fundacji Publico Mare ze Szczecina.
– Serdecznie dziękujemy dyrektorowi naczelnemu Polskiej Żeglugi Morskiej panu Dariuszowi Doskoczowi – mówi A. Ostasz.
Eksponaty dotyczące ORP „Sęp”
Kolejną zaprezentowaną pamiątką jest metalowa ozdobna plakieta pochodząca z okrętu podwodnego ORP „Sęp”, przedstawiająca nieznanego marynarza. Na odwrocie zdjęcia znajduje się dedykacja: „Na pamiątkę koledze razem spędzonych chwil w szkole – kolega Zuk, 04.03.1954 r.”.
Do zbiorów muzealnych trafił także model ORP „Sęp” z napisem: „Ludwik Herczak – 25 lat służby w Marynarce Wojennej, Gdynia 1970 rok”. To pamiątka po Ludwiku Herczaku-Osmolińskim, powstańcu warszawskim, pionierze Kołobrzegu, marynarzu i społecznym działaczu, którego losy są wyjątkowym świadectwem historii Polski XX wieku.
Urodzony 7 sierpnia 1928 roku w Warszawie, Ludwik Herczak-Osmoliński walczył w Powstaniu Warszawskim pod pseudonimem „Kolejarz” jako łącznościowiec w III Obwodzie „Waligóra” AK, a do Kołobrzegu trafił już w kwietniu 1945 roku. Był jednym z pierwszych osadników nad Parsętą. Jako porucznik marynarki służył m.in. na okrętach podwodnych. Po zdjęciu munduru pracował we flocie rybackiej, osiągając tytuł „Szypra Pierwszej Klasy”.
To właśnie on założył w Kołobrzegu Klub Pioniera (legitymacja nr 1), a jego nazwisko zapisało się również w historii miasta jako bohatera – uratował czteroletniego Aleksandra Kwaśniewskiego, który na wycieczce w Kołobrzegu wpadł do kanału portowego. Późniejszy prezydent Polski wielokrotnie publicznie mu za to dziękował. Ludwik Herczak-Osmoliński zmarł 8 lutego 2013 roku.
ORP „Sęp” był jedną z dwóch jednostek typu „Orzeł” wybudowanych w Holandii dla Marynarki Wojennej RP. Okręt o wyporności podwodnej 1473 ton został zwodowany 17 października 1938 roku w stoczni Rotterdamsche w Rotterdamie. Brał udział w walkach z Niemcami w 1939 roku, podczas których odniósł uszkodzenia od okrętów nawodnych Kriegsmarine. Popłynął do Szwecji, gdzie został internowany do końca wojny. Powrócił do Gdyni 28 października 1945 roku pod dowództwem dotychczasowego dowódcy, kmdr. ppor. Władysława Salamona, a 30 listopada tego samego roku wznowił służbę w Marynarce Wojennej. W 1951 roku ośmiu członków załogi Sępa niesłusznie oskarżono o spisek, na jednym z nich wykonano wyrok śmierci, pozostałe zaś osoby skazano na długoletnie pozbawienie wolności. W trakcie rejsu okrętu, 3 grudnia 1964 roku, doszło do eksplozji akumulatorów i pożaru, w wyniku którego śmierć poniosło osiem osób. Jednostka została wycofana ze służby 2 września 1969 roku, a 15 września tego samego roku – skreślona z listy okrętów floty.
Fotografia Stanisława Mieszkowskiego
Na wystawie znalazło się również zdjęcie komandora Stanisława Mieszkowskiego – oficera Marynarki Wojennej, zamordowanego po pokazowym procesie politycznym w latach 50. Fotografia pochodzi z lat 30. XX wieku i ukazuje komandora jeszcze w stopniu porucznika marynarki wraz z żoną Anną Marią Krasuską.
Komandor Stanisław Mieszkowski był dowódcą Floty, pierwszym polskim kapitanem kołobrzeskiego portu i pierwszym komendantem Oficerskiej Szkoły Marynarki Wojennej.
W 2014 roku Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie i Instytut Pamięci Narodowej ogłosiły, że zidentyfikowano szczątki Stanisława Mieszkowskiego wśród ofiar pomordowanych przez organa bezpieczeństwa publicznego w latach 1945-1956, pochowanych w Kwaterze na Łączce przy murze cmentarnym Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie. Prezydent RP Andrzej Duda 22 stycznia 2016 roku, na wniosek ówczesnego ministra obrony narodowej Antoniego Macierewicza, mianował Stanisława Mieszkowskiego pośmiertnie kontradmirałem, jako „Żołnierza Wyklętego”. Z kolei 16 grudnia 2017 roku odbył się jego (a także kontradmirała Jerzego Staniewicza i komandora Zbigniewa Przybyszewskiego) uroczysty państwowy pogrzeb na Cmentarzu Marynarki Wojennej w Gdyni-Oksywiu w Kwaterze Pamięci.
Pomnik tego zasłużonego dla miasta i kraju marynarza od 2007 roku stoi w pobliżu kołobrzeskiej latarni morskiej.
Port Wojenny Kołobrzeg
Port Wojenny Kołobrzeg utworzono w 1947 roku. Był bazą Marynarki Wojennej, ale też punktem zaopatrzenia i logistyki. W 1958 roku powstał 4. Dywizjon Trałowców, którego celem było oczyszczanie wód z min morskich. Funkcjonował on do roku 1989. W 1958 zapoczątkowano również Morską Jednostkę Rakietową, nowoczesną jak na owe czasy. Odpowiedzialna była za obronę wybrzeża przed zagrożeniami ze strony morza, w tym atakami okrętów rakietowych. Jednostkę rozwiązano na początku lat 80. w ramach reorganizacji Marynarki Wojennej. W roku 1971 do Portu Wojennego Kołobrzeg dołączył okręt szkoleniowy „Wielkopolska”. Był przeznaczony do szkolenia młodych marynarzy i kadry oficerskiej MW. Kołobrzeg stał się w tym okresie jednym z głównych portów dla jednostek szkoleniowych marynarki. Okręt wycofano ze służby w 1991 roku.
Dodatkowo, w roku 1955 powołano Pułk Artylerii Przeciwlotniczej, który pełnił istotną rolę w kontekście Marynarki Wojennej, mając za zadanie obronę wybrzeża przed atakami powietrznymi i innymi potencjalnymi zagrożeniami. Pułk rozwiązano w 1992 roku, a część jego struktur przeniesiono do innych garnizonów w kraju. W 1960 roku do Kołobrzegu przeniesiono Bałtycki Dywizjon Okrętów Pogranicza (BDOP). Był to morski samodzielny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza, w 1965 roku przemianowany na 32. Dywizjon Okrętów Pogranicza. Od 1967 podporządkowany był Morskiej Brygadzie Okrętów Pogranicza, a w 1972 przekazano go dowództwu Marynarki Wojennej. Następnie jako Bałtycki Dywizjon Straży Granicznej działał do 1 stycznia 2000 roku, kiedy to został zniesiony.
Inną częścią Wojsk Lądowych sprzężonych z Portem Wojennym Kołobrzeg był Punkt Oparcia Marynarki Wojennej (POMW), który pełnił rolę organizacyjną i koordynującą działania MW w regionie. Był odpowiedzialny za funkcjonowanie portu wojennego, transport jednostek i logistykę. POMW funkcjonował do końca lat 80., kiedy Kołobrzeg stracił część swojej roli jako kluczowy punkt Marynarki Wojennej. W 1991 roku sformowano Komendę Portu Wojennego Kołobrzeg (KPWK) oraz 16. Dywizjon Kutrów Zwalczania Okrętów Podwodnych. Bazowało tu 11 kutrów projektu 918M, dwa okręty ratownicze ORP „Zbyszko” i ORP „Maćko”, holownik H-9 oraz barka paliwowa B-3. KPWK rozformowano 31 grudnia 2006 roku, a w miejscu dawnego portu wojennego powstał Punkt Bazowania Kołobrzeg (PBK) podlegający 8. Flotylli Obrony Wybrzeża.
Apel do darczyńców
Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu nieustannie poszukuje pamiątek związanych z Marynarką Wojenną RP oraz historią Garnizonu Kołobrzeg. Osoby posiadające tego typu zbiory, dokumenty lub przedmioty, które mogłyby wzbogacić kolekcję placówki, proszone są o kontakt: muzeum@muzeum.kolobrzeg.pl, alekost@wp.pl, tel. 601 402 400.
Elżbieta KUBOWSKA
