W czerwcu 1987 r. z kolejną, trzecią wizytą przybył do Polski papież Jan Paweł II. Dla pogrążonego w marazmie i pozbawionego perspektyw społeczeństwa, na co dzień zmagającego się z wyzwaniami kryzysu gospodarczego, przybycie Ojca Świętego mogło przynieść otuchę i stać się inspiracją do odnowy życia społecznego. Dobrze zdawały sobie z tego sprawę władze komunistyczne. Ekipie rządzącej gen. Jaruzelskiego papieska wizyta częściowo była na rękę, dając szansę na poprawę międzynarodowego wizerunku Polski.
Pozorowanie działań sprzyjających przyjazdowi papieża do ojczyzny sprzyjało również naprawie relacji pomiędzy ówczesnymi władzami komunistycznymi a własnym społeczeństwem. Przede wszystkim jednak rządzący postrzegali papieską pielgrzymkę poprzez pryzmat zagrożeń, jakie niosła dla ich władzy. Doświadczenia wcześniejszych dwóch wizyt jasno pokazały komunistom, że nie mieszczą się one w ramach religijnego rytuału, lecz stają się wydarzeniami o wielkim oddźwięku polityczno‑społecznym.
Biorąc pod uwagę, że na szlaku papieskiej pielgrzymki znajdowało się Pomorze z Trójmiastem i Szczecinem jako kolebką „Solidarności” czy grób zamordowanego w 1984 r. ks. Jerzego Popiełuszki, komuniści obawiali się, że podczas wizyty może dojść do szeregu demonstracji antyrządowych i odrodzenia działalności opozycyjnej. Stąd też wraz z decyzją o kolejnej papieskiej pielgrzymce do ojczyzny władze państwowe poczyniły szereg kroków, które miały zapewnić jej kontrolę nad przebiegiem tego wydarzenia. Z punktu widzenia zabezpieczenia interesów komunistycznej władzy do najważniejszych działań należało zaangażowanie organów bezpieczeństwa państwa, w tym Służby Bezpieczeństwa.
Działania operacyjne Służby Bezpieczeństwa związane z wizytą Ojca Świętego w 1987 r. odbywały się pod kryptonimem „Zorza II”. Obok zapewnienia bezpieczeństwa papieża działania te skupiały się na kontroli poczynań duchownych Kościoła katolickiego, zbieraniu informacji o nastrojach społecznych, stosunku ludności do pielgrzymki, ale także zabezpieczeniu przed próbami jakichkolwiek demonstracji ze strony działaczy opozycji antykomunistycznej. Główny ciężar zadań spoczywał na Departamencie IV MSW oraz wydziałach IV w poszczególnych wojewódzkich urzędach spraw wewnętrznych, gdyż przede wszystkim te komórki organizacyjne SB zajmowały się zwalczaniem Kościoła katolickiego jako głównego przeciwnika ideologicznego władzy komunistycznej w Polsce. Ponieważ na trasie papieskiej pielgrzymki znalazł się Szczecin, również dla tutejszego Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych był to okres wytężonej pracy operacyjnej. Wśród zachowanych źródeł archiwalnych proweniencji służb najważniejszymi przekazami źródłowymi dotyczącymi papieskiej wizyty są meldunki operacyjne Wydziału IV i V WUSW w Szczecinie regularnie przesyłane do organów centralnych w Warszawie. W doniesieniach tych udokumentowany jest okres samych przygotowań podejmowanych przez władze świeckie i duchowne, m.in. powołanie i działalność Diecezjalnego Komitetu Organizacyjnego, informacje o przebiegu spotkań i negocjacji hierarchów kościelnych z władzami administracyjnymi oraz partyjnymi. Szczególną uwagę służby poświęcały zbieraniu informacji o panujących nastrojach społecznych, zwiększano kontrolę zwłaszcza nad środowiskami katolickimi, m.in. członkami Duszpasterstwa Ludzi Pracy czy Szczecińskiego Klubu Katolików. W operacyjnym zainteresowaniu służb pozostawały „Msze za Ojczyznę”, których celebrę postrzegano jako rodzaj religijnego manifestu przeciwko komunistycznej władzy. Jednakże z punktu widzenia organów bezpieczeństwa największe „zagrożenia” dla właściwego przebiegu wizyty papieskiej mogły wyniknąć ze strony działaczy wywodzących się ze środowisk opozycyjnych. Poprzez zwiększoną „kontrolę operacyjną” m.in. działaczy „Solidarności” służby próbowały udaremnić próby zorganizowania jakichkolwiek manifestacji antypaństwowych. W meldunkach SB nie zabrakło również szczegółowego opisu kolejnych etapów papieskiej wizyty w Szczecinie w dniu 11 czerwca 1987 r. Od lądowania na lotnisku w Goleniowie, trasę przejazdu i główne uroczystości wraz z mszą świętą na Jasnych Błoniach, poprzez kolejne spotkania aż do odlotu papieża do Trójmiasta. Wraz z zakończeniem papieskiej wizyty nie skończyła się jednak aktywność SB na tym polu. Działania służb w kolejnych dniach skupiały się na zbieraniu informacji o skutkach tego wydarzenia. Badaniu, zwłaszcza poprzez meldunki agentury, jakie nastroje i postawy społeczne wywołała wizyta, a zwłaszcza homilia papieża Jana Pawła II.
Materiały operacyjne Służby Bezpieczeństwa, choć wydają się najistotniejsze, nie są jedynymi źródłami dokumentującymi wizytę papieża w Szczecinie. Zbiór ten uzupełniają znaczki i karty pocztowe stanowiące graficzne upamiętnienie tego wydarzenia. Wydawane były one przez podziemną pocztę „Solidarności”, a trafiły do zasobu archiwalnego IPN ze zbiorów Sławomira Lenera i Jana Tarnowskiego, działaczy szczecińskiej opozycji antykomunistycznej. Ważne źródło stanowią również fotografie dokumentujące pielgrzymkę, przekazane do zasobu IPN przez prywatnych darczyńców.
Tomasz DŹWIGAŁ
