W odległości 5 km od miasta Dvůr Králové we wschodnich Czechach i ok. 40 km od Kudowy-Zdroju leży Žireč, malowniczy zabytkowy kompleks, dawna siedziba jezuitów. Obecnie są tam aromatyczne ogrody ziołowe i największa w Europie Środkowej stała wystawa rowerów, licząca niemal 200 eksponatów. Właścicielem prywatnej kolekcji jest Jiří Uhlíř, który zbiera jednoślady już od 40 lat.
Muzeum mieści się w barokowym spichlerzu, który od czasów Marii Teresy służył jako magazyn na zboże dla armii cesarskiej. Od ubiegłego stulecia trzypiętrowa budowla zaczęła niszczeć. Przed 9 laty została kupiona przez miejscową organizację charytatywną, która wyremontowała budynek, następnie w wyniku porozumienia z J. Uhlířem, otwarto tu wystawę historii rowerów.
Ekspozycja chronologicznie prezentuje rozwój cyklistyki, od drezyn, przez bicykle, nowoczesne wyścigówki z lat 70. i 80. ub. wieku, aż po rowery Velamos, Liberta, Favorit, Eska i różnych zagranicznych marek. Najstarszym eksponatem jest rower produkcji firmy Laurin i Klement z przełomu XIX i XX stulecia.
Na zwiedzających czeka także dawny sklep z rowerami i akcesoriami dla cyklistów, warsztat rowerowy z czasów Pierwszej Republiki i trenażer jazdy na bicyklu. Wśród eksponatów jest wiele ciekawostek, np. rower z lat 70. ubiegłego wieku dla otyłych cyklistów, lekki bambusowy rower z Tajwanu, riksze do sprzedaży lodów czy „słynna” Ukraina, produkowana w Charkowie. Masywny rower, ważący 16 kg, importowano do dawnej Czechosłowacji. W r. 1974 kosztował 460 koron czechosłowackich.
Te eksponaty są znane także czeskim i zagranicznym aktorom. Uhlíř już od 25 lat współpracuje z filmowcami, którzy wypożyczają jego rowery do historycznych filmów. Każdego roku występują w około 15 produkcjach, można je zobaczyć m.in. w filmach: Hitler: narodziny zła, Protektor, Lidice czy Butelki zwrotne, w którym na starym Favoricie jeździł Zdeněk Svěrák.
W czasach Austro – Węgier ceny rowerów były stosunkowo wysokie. Bicykl kosztował 150 złotych, tyle wynosiła całoroczna pensja wykwalifikowanego robotnika. Na kupno roweru stać więc było tylko fabrykantów czy bankierów, którzy zakładali różne kluby. Pierwszy Klub Czeskich Welocypedystów powstał w Pradze w r. 1880. Kluby cyklistyczne prowadziły aktywną działalność, organizowały wyścigi i wycieczki. Za czasów Pierwszej Republiki zaczęły powstawać także robotnicze kluby cyklistów.
Część ekspozycji muzealnej jest poświęcona także wózkom inwalidzkim. Rozwój ich produkcji nastąpił po I wojnie światowej, gdy przybyło wielu inwalidów wojennych. Wtedy, z powodu niedostatku pracowników, pojawiło się zapotrzebowanie na zatrudnianie osób niepełnosprawnych w fabrykach i instytucjach państwowych. Stąd, szczególnie we Francji, na Węgrzech i w Holandii, zaczęto produkować rowery z napędem ręcznym i trzykołowe dla inwalidów.
Kompleks Žireč należał do jezuitów, którzy pozostawili w nim po sobie kilka śladów. Renesansową twierdzę przebudowali na barokowy pałac (obecnie Dom Opieki św. Józefa) i zbudowali kościół św. Anny, w którym znajduje się unikatowy barokowy fortepian dzwonkowy, ostatni zachowany tego typu instrument na świecie. Został on podarowany jezuitom przez hrabiego Františka Antonína Šporka, który polecił jego wykonanie Johanowi Michaelowi Roederowi - berlińskiemu organmistrzowi. Przywiózł on instrument do Žirča w 1732 r.
Atrakcją jest także piękny ogród ziołowy, rozciągający się na powierzchni 1000 m kw. Powstał na miejscu dawnego ogrodu jezuitów. W okolicy są budowle z XIX w. (oranżerie, szklarnie) i park krajobrazowy. Ogród jest dostępny dla osób na wózkach inwalidzkich.
Ekspozycja muzeum cyklistyki nawiązuje tematycznie do Łabskiej Trasy Rowerowej, która wiedzie przez Žireč. Dotrzeć tam można także łodzią czy kajakiem, których wypożyczalnia jest w Dvorze Králové nad Labem.
W Žirču warto spróbować znakomitych syropów ziołowych i lemoniad, produkowanych przez zakład pracy chronionej Camellus. Turyści kupując ich produkty wspierają pacjentów Domu Opieki św. Józefa.
Muzeum będzie czynne dopiero od 1 kwietnia 2021 r.
Więcej o kompleksie Žireč na www.arealzirec.cz/pl
Fot. Archiv barokní areál Žireč
