Niebywały prezent zgotował Komitet Światowego Dziedzictwa, wpisując 6 lipca krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego na listę UNESCO. Po ponad 20 latach starań zrobił to tuż przed 97. rocznicą jego odkrycia! W ten weekend (24 i 25 sierpnia) jest okazja, by go poznać podczas Krzemionkowskich Spotkań z Epoką Kamienia. Wstęp jest bezpłatny.
Geolog prof. Jan Samsonowicz w 1922 r. odkrył pierwsze szyby kopalniane, w których wydobywany był krzemień. Wkrótce odnaleziono ogromną sieć kopalń z neolitu. Przetrwała ich architektura, w szybach narzędzia, a na ścianach – malowidła. Było tu 4 tys. szybów, na głębokości 4-9 m, połączonych siecią podziemnych korytarzy i komór.
Prehistoryczny region górniczy leży na skraju Gór Świętokrzyskich, nad rzeką Kamienną, w gminach: Bodzechów, Ćmielów i Ożarów. Obszar o powierzchni 349,2 ha składa się z: głównego pola górniczego w Krzemionkach (ponad 311 ha), dwóch mniejszych – Borownia i Korycizna, oraz osady na wzgórzu Gawroniec, której mieszkańcy obrabiali krzemień i robili z niego narzędzia na sprzedaż.
Kopalnie działały tu długo, bo od neolitu do wczesnego brązu. Kompleks Krzemionek jest jednym z największych znanych ludzkości elementów przemysłowego dziedzictwa archeologicznego pradziejów. Jego wyjątkowość polega na zachowaniu na rozległym obszarze czytelnych śladów prehistorycznej działalności człowieka polegającej na wydobywaniu i obróbce krzemienia, głównie do wyrobu narzędzi. Prawdopodobnie to pierwszy rodzaj rzemiosła, w którym cały proces odbywał się w jednym miejscu.
W Krzemionkach nie tylko zachowała się podziemna architektura (wyrobiska i chodniki), ale i krajobraz na powierzchni. Są tu leje poszybowe, wejścia do kopalń i to różnego typu: od najpłytszych jamowych, przez niszowe po głębokie filarowo-komorowe i komorowe (mają czasami po 500 m kw.!). Żaden inny obiekt archeologiczny na świecie nie może się takimi poszczycić.
Wykorzystując narzędzia z poroża, kości, kamienia, krzemienia i drewna, górnicy dostosowali techniki wydobywcze do skały i głębokości złoża. Umiejętnie też zarządzali organizacją wydobycia, gospodarką odpadami, transportem, oświetleniem i bezpieczeństwem. Jest to jedyna europejska neolityczna kopalnia krzemienia, w której odkryto narzędzia ze skały wulkanicznej. Znaleziono w niej też cygaro w kształcie grubego cylindrycznego krzemiennego kilofa z ostrym czubkiem i tępym młotkiem, prekursora młota górniczego.
Krzemień pasiasty występuje jedynie w Górach Świętokrzyskich. Jego uroda, kolor oraz wzór miały wartość symboliczną. Ozdobne ostrza siekierek były składane do grobów wojowników, a miniaturowe, kilkucentymetrowe służyły prawdopodobnie jako amulety. Charakterystyczne wyroby z tego regionu znajdowano w promieniu 660 km!
Kopalnie są pod opieką Muzeum Archeologicznego i Rezerwatu „Krzemionki”. Można zwiedzać podziemną trasę. Ma 465 m i jest najdłuższa na świecie w tego rodzaju obiektach. Z drewnianej kładki na powierzchni zaś oglądać pole górnicze. Jest też wioska neolityczna. Z Gawrońca widać całość tego wyjątkowego terenu. Niewiele jest miejsc na świecie, gdzie da się obejrzeć krajobraz zmieniony przez człowieka 5 tys. lat temu. By go poznać, nadarza się okazja 24 i 25 sierpnia podczas Krzemionkowskich Spotkań z Epoką Kamienia. Wstęp jest bezpłatny.
Z krzemienia pasiastego, dzięki Cezaremu Łutowiczowi, od 1972 r. wyrabia się biżuterię. Ten artysta i złotnik, który ma w Sandomierzu galerię, popularyzuje go też jako kamień optymizmu.
Marzenna GŁUCHOWSKA
Film NID
