Od 1 stycznia 2026 roku Państwowa Inspekcja Pracy otrzyma zupełnie nowe narzędzie do walki z nadużywaniem umów cywilnoprawnych. Zgodnie z projektem nowelizacji ustawy o PIP, inspektorzy będą mogli samodzielnie przekształcać umowy-zlecenia lub kontrakty B2B w umowy o pracę, jeśli w trakcie kontroli stwierdzą, że dana współpraca faktycznie spełnia cechy stosunku pracy. To największa zmiana w kompetencjach inspekcji od lat.
Nowe przepisy wynikają z realizacji zobowiązań Polski w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Rząd zrezygnował z pełnego oskładkowania wszystkich umów cywilnoprawnych, ale w zamian zdecydował się na wzmocnienie egzekwowania prawa pracy. Dotychczas PIP mogła jedynie kierować sprawy do sądu pracy. Od 2026 roku inspektor wyda decyzję administracyjną, która będzie miała moc natychmiastową – pracodawca zostanie zobowiązany do zawarcia umowy o pracę i opłacenia składek wstecz.
Inspektorzy PIP zyskają też prawo do wymiany danych z ZUS i Krajową Administracją Skarbową, co ułatwi wykrywanie pozornego samozatrudnienia. Kontrole będzie można prowadzić zdalnie, a maksymalne kary za naruszenia prawa pracy wzrosną. Przy ocenie charakteru współpracy inspektorzy będą analizować m.in. podporządkowanie, ustalone godziny pracy, miejsce wykonywania obowiązków czy korzystanie z narzędzi należących do pracodawcy.
Dla przedsiębiorców oznacza to konieczność przeanalizowania umów i realnych warunków współpracy z podwykonawcami czy zleceniobiorcami. Dla osób zatrudnionych na tzw. „śmieciówkach” – szansę na pełnię praw pracowniczych i większe bezpieczeństwo. Eksperci podkreślają jednak, że każda decyzja PIP będzie mogła być zaskarżona do sądu administracyjnego, co może wydłużyć procedury i spowolnić proces przekształceń.
Nowe uprawnienia PIP mają ograniczyć nadużycia na rynku pracy i zakończyć praktykę ukrywania etatów pod pozorem umów cywilnoprawnych. Od 2026 roku inspektorzy staną się realnym narzędziem ochrony praw pracowniczych. To krok w stronę bardziej przejrzystego i uczciwego rynku pracy, choć z pewnością wywoła on wiele emocji po obu stronach biurka.
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
