Małżeństwo jawi się nam często jako romantyczne zaręczyny, huczne zaślubiny i marzenia o szczęśliwym , beztroskim życiu. Niemniej jednak , z punktu widzenia prawnego – małżeństwo to umowa . Umowa do której mają zastosowanie przepisy daleko odbiegające od idyllicznych obrazów.
Rzecznik Finansowy opublikował poradnik „Małżeństwo a finanse”, w którym – na podstawie wpływających do urzędu spraw – objaśnia wybrane zagadnienia prawne związane z finansami w małżeństwie. Poniżej przedstawiam, co z niego wynika.
Czy i na jakich zasadach małżonkowie mogą mieć wspólny rachunek?
Rachunek bankowy, z wyjątkiem rachunku rodzinnego, może być prowadzony między innymi dla kilku osób fizycznych. O ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, każdy ze współposiadaczy może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym momencie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy. Oprócz regulacji ustawowych, istotna jest również treść umowy wspólnego rachunku bankowego zawartego z bankiem, ponieważ zazwyczaj są w niej zawarte szczegółowe zasady założenia, prowadzenia oraz zamknięcia takiego rachunku bankowego. W razie założenia przez małżonków wspólnego rachunku bankowego należy pamiętać o zasadach dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych. Zgodnie z tzw. przepisami krio, co do zasady z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa (wspólność ustawowa). Do majątku wspólnego należy przede wszystkim otrzymane wynagrodzenie za pracę każdego z małżonków. Rachunek wspólny małżonków może podlegać zajęciu egzekucyjnemu.
Czy można mieć dostęp do indywidualnego rachunku współmałżonka?
Tak, o ile współmałżonek wyrazi na to swoją pisemną zgodę. Jeżeli rachunek bankowy został założony tylko przez jednego małżonka i chce on, aby drugi małżonek mógł uzyskać informacje dotyczące tego rachunku, które są objęte tajemnicą bankową, to powinien złożyć w banku stosowne upoważnienie. Możliwe jest również ustanowienie pełnomocnika do rachunku bankowego.
Czy można zamknąć wspólny rachunek po rozwodzie, jeżeli były współmałżonek nie wyraża na to zgody?
Każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym momencie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej. W praktyce jednak, banki zazwyczaj wymagają do zamknięcia rachunku bankowego zgody wszystkich współposiadaczy. Ponadto, umowa rachunku bankowego nie zostanie zamknięta, jeśli pozostają do zapłaty jakieś należności względem banku związane z prowadzonym rachunkiem. W sytuacjach braku porozumienia ze współposiadaczem, jeżeli należności z rachunku bankowego zostały uregulowane, można zwrócić się do sądu w celu uzyskania orzeczenia sądu zastępującego oświadczenie o zgodzie współposiadacza rachunku bankowego na jego zamknięcie.
Co zrobić, gdy komornik zajmuje środki na wspólnym rachunku podczas egzekucji prowadzonej tylko przeciwko jednemu z współmałżonków?
Na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim można prowadzić egzekucję z rachunku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Jednak przepis ten nie wyłącza możliwości obrony małżonka dłużnika w drodze powództwa o zwolnienie od egzekucji na zasadach tam określonych. W nawiązaniu do powyższego Komornik Sądowy może zająć wspólny rachunek bankowy małżonków. Małżonkowie mogą skorzystać z ochrony środków znajdujących się na tym rachunku co do środków, które nie należą do majątku wspólnego, jak również co do środków, które z racji ich pochodzenia są wolne od zajęcia. Zgłoszenie powyższego należy złożyć
Czy po rozwodzie można podnieść zarzut nieważności kredytu hipotecznego indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, którego umowę podpisano z byłym współmałżonkiem?
Tak, w sprawie o zapłatę, w której jeden z małżonków – współdłużników solidarnych został pozwany przez bank, może podnieść zarzut nieważności umowy kredytu.
Czy współmałżonek musi wyrazić zgodę na zaciągnięcie umowy kredytu konsumenckiego lub kredytu hipotecznego?
Zgodnie z prawem oboje małżonkowie są solidarnie odpowiedzialni za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązanie odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności enumeratywnie wymienionych w tym przepisie, w tym m.in. czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. W nawiązaniu do wyżej przywołanych przepisów, gdy jest wspólność ustawowa małżeńska między małżonkami, to, co do zasady, w przypadku kredytu konsumenckiego, zgoda drugiego małżonka nie musi być wymagana przez podmiot rynku finansowego, chociaż w przypadku większych kwot, podmioty rynku finansowego takiej zgody się domagają. Natomiast w przypadku kredytów hipotecznych, z racji, iż prowadzą do obciążenia nieruchomości, taka zgoda drugiego małżonka jest wymagana. W sytuacji, gdy między małżonkami jest rozdzielność majątkowa, w przypadku kredytu konsumenckiego, jak również hipotecznego, podmiot rynku finansowego może już takiej zgody nie żądać.
Co dzieje się z umową kredytu konsumenckiego zaciągniętego przez obydwóch współmałżonków po rozwodzie?
W przypadku kredytu konsumenckiego zaciągniętego przez oboje małżonków, stają się oni dłużnikami solidarnymi, więc podmiot rynku finansowego może domagać się spłaty zadłużenia od każdego z małżonków, jak również od każdego z osobna. Orzeczenie rozwodu przez sąd nie wpływa na wcześniejsze zobowiązania, w tym na zawartą umowę kredytu.
Co dzieje się z kredytem hipotecznym po śmierci jednego z małżonków?
Małżonkowie zaciągając kredyt hipoteczny, stali się dłużnikami solidarnymi wobec banku. Oznacza to, że bank może domagać się spłaty zadłużenia od obojga małżonków, jak również od każdego z nich z osobna. W przypadku śmierci jednego z małżonków, bank może domagać się spłaty całości zobowiązania od drugiego małżonka. Ponadto istotne są również kwestie dziedziczenia, tj. istnienie innych spadkobierców, którzy dziedziczą spadek po zmarłym małżonku, w tym długi. Przyjęcie spadku może nastąpić z dobrodziejstwem inwentarza (odpowiedzialność tylko do wartości czynnej spadku) lub wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi). Po ustaleniu grona spadkobierców, bank może domagać się spłaty długu od żyjącego małżonka oraz innych spadkobierców.
Czy po śmierci małżonka, współmałżonek jest zobowiązany do spłaty kredytu konsumenckiego zaciągniętego przez zmarłego małżonka?
W kwestii kredytu konsumenckiego zaciągniętego przez jednego z małżonków, istotne jest, czy małżonkowie byli we wspólności ustawowej oraz czy została wyrażona zgoda na zaciągnięcie kredytu przez drugiego małżonka. Jeśli oboje małżonkowie są zobowiązani solidarnie do spłaty umowy kredytu, to śmierć jednego z nich powoduje, że bank może domagać się spłaty całości długu od drugiego małżonka. W sytuacji, gdy między małżonkami była rozdzielność majątkowa, bądź z innych powodów, tylko jeden z małżonków był zobowiązany do spłaty tego zadłużenia, to pozostały przy życiu małżonek będzie zobowiązany do spłaty zadłużenia, jeśli przyjmie spadek. Przyjęcie spadku może nastąpić z dobrodziejstwem inwentarza (odpowiedzialność tylko do wartości czynnej spadku) lub wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi).
Kto po śmierci jednego ze współmałżonków może wypłacić środki w ramach dyspozycji na wypadek śmierci?
Zgodnie z prawem posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Kwota wypłaty, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Kwota wypłacona zgodnie z dyspozycją nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. W nawiązaniu do powyższego przepisu, małżonek może złożyć dyspozycję wkładem na rzecz drugiego małżonka na wypadek śmierci. Jeśli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza ustawowy limit, dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej.
Jakie dokumenty są niezbędne do uzyskania informacji o rachunkach zmarłego współmałżonka, jak można znaleźć te rachunki, jak długo bank może rozpatrywać wniosek o udostępnienie tych informacji oraz na jakiej zasadzie bank wypłaca zgromadzone na rachunku zmarłego środki?
Zgodnie z prawem banki są zobowiązane prowadzić centralną informację o rachunkach, zwaną Centralną informacją. W celu uzyskania od banku informacji o rachunkach zmarłego małżonka, Klient może zwrócić się do dowolnego banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo – kredytowej z wnioskiem o udostępnienie informacji z Centralnej informacji o rachunkach bankowych. Małżonek musi okazać dokumenty potwierdzające dziedziczenie, tj. akt poświadczenia dziedziczenia lub postanowienie sądowe o stwierdzeniu nabycia spadku. W przypadku ustalenia takich rachunków małżonek może się zwrócić o wypłatę środków. Nie ma ustawowego terminu, w którym bank musi rozpatrzyć wniosek o wypłatę środków po zmarłym posiadaczu rachunku. Natomiast bank powinien to uczynić niezwłocznie, licząc od momentu, w którym zostały dostarczone niezbędne dokumenty. Wypłata środków z rachunku bankowego na rzecz kilku spadkobierców odbywa się stosownie do wysokości udziału w spadku.
Więcej informacji znajdziecie Państwo pod linkiem:
https://rf.gov.pl/baza-wiedzy/najczestsze-pytania-i-odpowiedzi-faq/malzenstwo-a-finanse/
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
