Osoby bez lat pracy w Polsce zazwyczaj nie mają prawa do emerytury z systemu powszechnego, chyba że otrzymają świadczenie z tytułu wyjątkowych zasług lub na podstawie decyzji Prezesa Rady Ministrów. Emerytura bez lat pracy jest możliwa w wyjątkowych przypadkach, gdy osoba nie mogła podjąć pracy z powodu długotrwałej choroby lub innych specyficznych okoliczności.
Dotyczą one z grubsza trzech grup:
– osób, które poświęciły się wychowaniu czworga lub więcej dzieci;
– osób, które nie pracowały z powodów zdrowotnych;
– osób zasłużonych dla kraju i społeczeństwa.
Procedura ubiegania się o to świadczenie różni się w zależności od przyczyny jego przyznania.
Emerytura bez lat pracy – Świadczenie „Mama 4+”
Świadczenie uzupełniające pod nazwą „Mama 4+” przysługuje osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i nie pracowały, ponieważ zajmowały się wychowaniem co najmniej czwórki dzieci. Dotyczy to dzieci własnych, współmałżonka, przysposobionych lub przyjętych na wychowanie w ramach nieprofesjonalnej rodziny zastępczej – bez względu na to, czy były to dzieci biologiczne, czy nie. Mimo potocznej nazwy, świadczenie to nie jest wyłącznie dla kobiet – mogą je otrzymać także ojcowie, którzy samotnie wychowywali liczne potomstwo po śmierci matki (lub opiekuna prawnego), jej porzuceniu dzieci bądź długotrwałym braku sprawowania opieki. Świadczenie „Mama 4+” nie przysługuje natomiast zawodowym rodzinom zastępczym.
Wysokość tego świadczenia jest równa kwocie minimalnej emerytury. Od marca 2025 roku wynosi ona 1878,91 zł brutto (co daje 1709,81 zł netto) i podlega corocznej waloryzacji.
Emerytura bez lat pracy jako wyjątek od reguły
W pewnych szczególnych sytuacjach osoby, które nie spełniają standardowych warunków wymaganych do przyznania emerytury, mogą ubiegać się o świadczenie w drodze wyjątku. Dotyczy to zazwyczaj osób, które nie były aktywne zawodowo z powodu stanu zdrowia lub innych okoliczności uniemożliwiających spełnienie kryteriów do uzyskania nawet najniższej emerytury. Jeśli taka sytuacja prowadzi do trudności finansowych i braku środków do życia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych może ponownie rozpatrzyć wniosek o emeryturę.
Procedura ta rozpoczyna się od otrzymania odmownej decyzji ZUS w sprawie standardowego wniosku emerytalnego. Osoba, która ukończyła wymagany wiek emerytalny (60 lat dla kobiet, 65 dla mężczyzn), powinna wówczas złożyć wniosek do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli Prezes ZUS pozytywnie rozpatrzy prośbę o przyznanie emerytury bez konieczności udokumentowania lat pracy, świadczenie to będzie wypłacane w wysokości minimalnej emerytury.
Emerytura z tytułu wyjątkowych zasług
Osoby o wyjątkowych zasługach dla państwa, np. w dziedzinie kultury, sportu, nauki lub obronności, mogą otrzymać emeryturę, niezależnie od stażu pracy.
Świadczenie to przysługuje osobom, które wniosły znaczący wkład w życie społeczne, kulturalne lub sportowe, a także tym, których działalność związana była z obronnością państwa lub walką o jego niepodległość. Zwykle dotyczy to osób takich jak weterani, osoby poszkodowane z przyczyn politycznych (represjonowani), wybitni sportowcy czy artyści.
Decyzję o przyznaniu emerytury za zasługi podejmuje Prezes Rady Ministrów, działając na wniosek zainteresowanej osoby lub z własnej inicjatywy. Wysokość tego świadczenia nie jest określona w przepisach ustawowych i zależy wyłącznie od decyzji premiera. Środki na jej wypłatę pochodzą z funduszy publicznych zarządzanych przez ZUS.
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
