Szczecin jest taki, jaki jest

 

Rozmowa z dr. Wojciechem Lizakiem, właścicielem Muzeum Polskiego Szczecina mieszczącego się w zabytkowej kamienicy przy ul. św. Wojciecha 1

– Niedawno zorganizował pan wystawę „75-lecie polskiego Szczecina” z unikatowymi w skali kraju obiektami. Jak się spodobała gościom?

– Frekwencyjnie to był sukces. Przyszło 600 osób. Goście byli w szoku poznawczym. Chodząc po oficjalnych instytucjach wystawienniczych, nie mieli pojęcia, że może istnieć inny obraz Szczecina. Inny niż ten ukształtowany przez ludzi wyznających wulgarny materializm historyczny. Mam nadzieję, że udało go trochę przełamać, trochę nadgryźć, trochę pokruszyć. Mówię „trochę”, bo Szczecin to miasto, które odpycha od siebie prawdę od sobie.

– O tym później. Co zaskoczyło gości wystawy?

– To, że Szczecin był enklawą sowieckiej strefy okupacyjnej. Niewiele osób wie, skąd się wziął spór o tor wodny. Duże zainteresowanie wzbudził plan rozmieszczenia posterunków i koszar KGB. Inna mało znana sprawa: do października 1945 Szczecin był de facto zamknięty dla Polski. Gdy go otwarto, 20 proc. mieszkańców uciekło, bo się napatrzyli na samowolę ubeków i NKWD i nie chcieli mieć z nią nic wspólnego. To zaważyło na perspektywach Szczecin. Można powiedzieć, że nasze miasto miało falstart do polskości.

– Będą kolejne ekspozycje?

– Oto paradoks: żeby zarobić na wystawę w Szczecinie, muszę sprzedawać swoje zbiory poza Szczecinem i dopiero potem wracać tu z tymi pieniędzmi. Ale cóż, mam naturę kułacko-inteligencką, zaprę się i przygotuję te kolejne wydarzenia. Za rok zrobię wystawę o 1946 roku w Szczecinie, a za dwa lata – o roku 1947. Chcę też obalić mit o tym, że to komuniści wymyślili polski Szczecin. Polski Szczecin jest pomysłem myśli zachodniej, czyli przedwojennej polskiej prawicy.

– To jakie są te prawdy, które, jak pan powiedział, Szczecin od siebie odsuwa?

– W latach 90. był mit, że Szczecin jest w awangardzie wyścigu do Europy. Próbowano zrobić z naszego miasta miejsce dziedziczące tradycje wieloetniczne. Wymyślano Szweda, Francuza, Prusaka, czasami Słowianina. Wmawialiśmy też sobie, że mamy szalenie korzystne położenie geograficzne, że niesamowicie się rozwiniemy dzięki temu, że jesteśmy blisko Berlina, Sztokholmu, Bornholmu. Oczywiście nic z tego nie wyszło. Inny mit: tu się rodzą nowe idee, bo jesteśmy niezwykle mądrzy. Przypominam sobie deklarację ruchu szczecinerskiego. Brzmiała mniej więcej tak: nie wszyscy mogą być szczecinerami, tylko ci najmądrzejsi, którzy rozumieją historię Szczecina.

– Pochodzi pan z Poznania. Ponoć przeżył pan niemały szok, przyjeżdżając tutaj.

– Kiedyś wyszedłem na spacer z najstarszym synem, Michałem, w wózku. Wózek był stary, przekazywany z rąk do rąk. Odpadło w nim kółko. Pomyślałem, że zaraz znajdę jakiegoś ślusarza. Ale okazało się to nieproste. Szukałem go pół godziny, niemal ze łzami w oczach. W końcu go znalazłem. Oczywiście był z Poznania. Zdziwiło mnie, że w Szczecinie jest tak niewiele małych inicjatyw gospodarczych.

– To wiemy, za co nie lubi pan Szczecina…

– Jak to: nie lubię? Nie powiedziałbym tak.

– … to za co pan go w takim razie lubi?

– Za fascynującą historię. Takiej historii po 1945 r. nie ma żadne inne miasto w Polsce. Jest jeszcze mnóstwo spraw do odkrycia. Do opisania jest na przykład Szczecin jako miasto ubeków, wspominała o tym Anna Boniecka w powieści „Ucieczka za druty”. Poza tym lubię Szczecin za to, że jest siermiężny.

– Co to znaczy?

– Nie ma u nas szpanu i zadęcia. Człowiek się tu czuje bardzo swobodnie. Nie ma tutaj tej wydumanej pańskości jak w Sopocie czy Poznaniu. Szczecin jest taki, jaki jest – ludowy.

– Dziękuję za rozmowę. ©℗

Rozmawiał Alan SASINOWSKI