Norweski region Telemark ma powody do dumy. Na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO trafiły dwie miejscowości – Rjukan i Notodden, których historia ściśle wiąże się z przemysłem, a zwłaszcza ze znaną firmą Norsk Hydro.
Rjukan to dziś niewielkie miasto na zachód od Oslo. Ponad sto lat temu w otoczonej licznymi wodospadami dolinie Vestfjord - uważanej za najbardziej mroczną na świecie - człowiek o ogromnej pasji i wizji, Sam Eyde, zbudował m.in. elektrownię wodną.
Wciśnięte między dwa strome zbocza gór w okresie jesienno-zimowym Rjukan cierpiało na całkowity brak słońca. Powodowało to choroby i konflikty społeczne. Materialny i społeczny status mieszkańców odzwierciedlało położenie ich domów. Dyrektorzy i inżynierowie mieszkali najwyżej, pracownicy biurowi - niżej, a na samym dnie doliny robotnicy.
Pierwszy pomysł oświetlenia miasta umieszczonymi na górze Gaustatoppen luster został opisany w lokalnej prasie 31 października 1913 roku. Jego autorem był Sam Eyde. Przedsiębiorca zdając sobie jednak sprawę z tego, że technologia z początku XX w. nie pozwala na realizację takiego przedsięwzięcia, ostatecznie ufundował pierwszą w tej części Europy kolejkę linową - Krossobanen. Miała umożliwiać mieszkańcom podróż z doliny na wysokość 886 m, by mogli tam zażywać promieni słonecznych chociaż przez kilka godzin w weekendy. Otwarto ją w 1928 r. Sam Eyde, który w 1917 r. zrezygnował z kierowania Norsk Hydro, był wtedy ambasadorem Norwegii w Polsce i ponoć się przyjaźnił z marszałkiem Józefem Piłsudskim.
Futurystyczna idea nie została jednak zarzucona. Po stu latach stała się rzeczywistością. Dzięki przedsięwzięciu „Lustro słoneczne w Rjukan” na zboczu nad miastem zamontowano system heliostatów (ruchomych luster), które odbiją i kierują promienie wprost na główny jego plac. Został on włączony po raz pierwszy 31 października 2013 r.
Zdaniem UNESCO, zespół Rjukan-Notodden odzwierciedla charakter przemysłu z początku XX w. – przetrwało tu wiele obiektów, typowych dla ówczesnego okresu industrializacji. To także unikatowy przykład wkomponowania infrastruktury przemysłowej w krajobraz. Warto dodać, że przy jednej z elektrowni – Vemork – przed II wojną światową zbudowano zakład produkujący tzw. ciężką wodę, którą Niemcy, po zajęciu Norwegii, zamierzali zastosować do budowy bomby atomowej. (mag)
Na zdjęciu: Pomnik - Sam Eyde, człowiek o ogromnej pasji i wizji
