Rozmowa z dr Kamilą Mianowicz z Centrum Dydaktyczno-Badawczego Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Szczecińskiego
– Oficjalna inauguracja Centrum Dydaktyczno-Badawczego Nauk Przyrodniczych US, projektu współfinansowanego przez Unię Europejską i wartego niemal 25 milionów, odbędzie się już 30 marca z udziałem dra Jarosława Gowina, wiceprezesa Rady Ministrów, ministra nauki i szkolnictwa wyższego. Na czym polega niezwykłość tego przedsięwzięcia?
– Centrum jest pierwszym projektem inwestycyjnym Uniwersytetu Szczecińskiego realizowanym od podstaw, od fundamentów. Po raz pierwszy nie musieliśmy dostosowywać istniejącej infrastruktury do naszych potrzeb. Projektowaliśmy wszystkie laboratoria i pracownie tak, aby w proces badawczy włączać studentów – mają oni do dyspozycji taki sam sprzęt, jakim dysponują zawodowi naukowcy. Chcemy, aby studenci czuli się częścią zespołów i stanowili ważne ogniwo naszych prac badawczych oraz edukacyjnych − skierowanych do mieszkańców Pomorza. Możliwość pracy na najlepszym nowoczesnym sprzęcie, wykorzystywanym współcześnie nie tylko w pracach badawczych, ale także w działaniach komercyjnych, jest nie do przecenienia. Zależy nam, aby studenci mogli rozwijać swoje pasje i zainteresowania badawcze, a równocześnie byli bardzo dobrze przygotowani do przyszłej pracy zawodowej.
– Naukowcy Centrum szeroko analizują zagadnienia z takich dziedzin, jak: geologia czwartorzędu, paleogeografia, geologia morza, paleontologia, biostratygrafia, paleooceanologia i oceanologia, paleolimnologia i limnologia, a także biotechnologia. Jaki będzie zakres badań realizowanych w ośrodku?
– Wysiłek badawczy naukowców skierowany jest na działania zmierzające do rekonstrukcji warunków środowiska w przeszłości, a także określenia kierunków przemian tych warunków, występujących pod wpływem czynników naturalnych (tj. zmiany klimatyczne) i działalności człowieka. Badacze zajmujący się tym tematem przypominają detektywów – na podstawie zachowanych śladów – np. mikroskamieniałości roślin i zwierząt, a także zawartości związków chemicznych i pierwiastków – próbują, najdokładniej jak to możliwe, odtworzyć warunki przyrodnicze panujące na badanym terenie w przeszłości. Oprócz funkcji stricte poznawczej ten kierunek badań ma bardzo duże znaczenie dla prognozowania skutków zmian klimatycznych, które obserwujemy współcześnie. Zapis zmian środowiska, jakie dokonały się w przeszłości geologicznej, może dać nam cenne wskazówki dotyczące naszej przyszłości, może pomóc zapobiegać negatywnym skutkom zmian klimatycznych oraz lepiej się do nich przygotować.
– Badania prowadzone w Centrum będą miały istotne znaczenie dla regionu?
– Bardzo ważną dziedziną badawczą jest tzw. geologia ochrony środowiska, która zajmuje się m.in. badaniem zanieczyszczeń osadów dennych zbiorników wodnych. Wiedza na ten temat ma kolosalne znaczenie, zwłaszcza w przypadku prac hydrotechnicznych – przy pogłębianiu torów wodnych czy budowie marin i przystani jachtowych. Dzięki pracy naukowców będzie wiadomo, czy urobek z pogłębiania może być bezpiecznie składowany, a jeśli nie, to w jaki sposób należy go zabezpieczyć tak, aby zminimalizować ryzyko rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.
– Centrum będzie łączyło dyscypliny z zakresu nauk przyrodniczych, zarówno nauki o Ziemi, jak i morzu?
– Słowem-kluczem, które najlepiej oddaje ducha Centrum, jest interdyscyplinarność, czyli korzystanie z dorobku więcej niż jednej nauki. Ograniczanie działalności dydaktycznej do tradycyjnie zdefiniowanych dyscyplin, takich jak geografia, geologia czy biologia, nie odpowiada współczesnym potrzebom rynku pracy. Obecnie bardzo szybko rośnie liczba wyzwań środowiskowych, związanych chociażby z inwestycjami w transport wodny (rozwój zespołu portowego Szczecin – Świnoujście czy modernizacja śródlądowej drogi wodnej na Odrze Granicznej), zanieczyszczeniem środowiska lekami i innymi substancjami potencjalnie niebezpiecznymi czy zmianami klimatycznymi, prowadzącymi do wzrostu poziomu Wszechoceanu, skutkującego wzmożoną erozją brzegów.
– Naukowcy i studenci będą mieli do dyspozycji laboratoria, które pozwolą na realizację tych wyzwań?
– W centrum znajdują się świetnie wyposażone pracownie i laboratoria badawczo-dydaktyczne: sedymentologiczne, hydrochemiczne, genetyczne, biologii morza, pracownia geotechniki, pracownia mikroskopowa wyposażona w mikroskopy biologiczne, polaryzacyjne, fluorescencyjne oraz stereoskopy, pracownia mineralogiczna i petrologiczna. Poza tym działa czytelnia nauk przyrodniczych będąca częścią Biblioteki Głównej US oraz Interaktywna Sala Edukacji Geośrodowiskowej z atrakcyjnym Muzeum Geologicznym. Do tej pory muzeum było klasyczną jednostką wystawienniczą, w której w gablotach prezentowano zgromadzone kolekcje minerałów, skał i skamieniałości. Taka forma działalności jest dzisiaj niewystarczająca, dlatego podjęliśmy próbę pozyskania środków z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska na rozbudowę muzeum o eksponaty interaktywne, zachęcające odwiedzających do poznawania skarbów Ziemi za pomocą wszystkich zmysłów. Zwiedzający będą mogli skorzystać z mikroskopów i binokularów, wykonać proste doświadczenia z wykorzystaniem okazów skał czy skamieniałości i zajrzeć do wnętrza minerałów.
– Badania naukowe Centrum to także innowacyjne – w skali światowej – projekty…
– W Centrum funkcjonuje Szczecińska Hodowla Morskich Okrzemek Bentosowych, która obecnie składa się z ponad 1300 wyizolowanych szczepów i jest jedną z większych tego typu kolekcji na świecie. Okrzemki to mikroskopijnej wielkości glony, stanowiące istotny element funkcjonowania oceanów, mórz oraz wielu innych ekosystemów. W ramach naszej hodowli prowadzone są pionierskie badania genetyczne, zmierzające do ustalenia pokrewieństwa, taksonomii i relacji określonych gatunków okrzemek z ich występowaniem w środowisku naturalnym oraz mechanizmami sterującymi ich rozprzestrzenieniem. Okrzemki ze szczecińskiej kolekcji stanowią również inspirację dla inżynierii materiałowej, bowiem produkują one wiele niezbadanych dotąd i potencjalnie użytecznych biomateriałów. Już od dawna okrzemki używane są w przemyśle chemicznym, spożywczym, piwowarskim, kosmetycznym czy ostatnio także medycznym.
– Naukowa współpraca to jeden z priorytetów Centrum – z jakimi partnerami będą realizowane partnerskie projekty?
– Jednym z najważniejszych i najbardziej obiecujących jest − realizowany w Zakładzie Paleooceanologii − pionierski projekt badawczo-rozwojowy, mający na celu zbadanie możliwości oraz wypracowanie technologii produkcji biokomponentów paliw uzyskiwanych z produktów metabolizmu okrzemek, ściślej mówiąc − tłuszczy. Projekt ten realizowany jest w ramach współpracy między PKN Orlen a Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim i Uniwersytetem Szczecińskim. Centrum będzie także ściśle współpracować z Oddziałem Pomorskim Państwowego Instytutu Geologicznego. Wydział Nauk o Ziemi i PIG współpracują od dawna, do PIG m.in. wysyłamy studentów geologii na praktyki zawodowe oraz angażujemy naszych studentów w prace prowadzone przez pracowników Instytutu (np. badania terenowe). Już teraz współpracujemy także z Uniwersytetem w Greifswaldzie oraz IOW – Instytutem Badań Morza Bałtyckiego w Warnemuende – m.in. starając się o uruchomienie międzynarodowego kierunku studiów Marine and Coastal Geosciences. Z pewnością lista partnerów będzie w najbliższym czasie jeszcze rozszerzana.
– Dziękuję za rozmowę.
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013.
Więcej informacji: www.geocentrum.usz.edu.pl
