Do końca września turyści mogą korzystać z uroków podróży kolejką wąskotorową. Warto! Warto także poznać jej historię! Dzięki uprzejmości pana Pawła Kamińskiego, miłośnika historii z Gryfic, dotarliśmy do ciekawych dokumentów zawierających wzmianki o początkach działalności Gryfickiej Kolei Dojazdowej na Ziemiach Odzyskanych. Teksty pochodzą ze sprawozdania Bogdana Holzera z 1945 r., znajdującego się obecnie w Archiwum Państwowym w Szczecinie.
22 lipca 2020 r., Nadmorska Kolej Wąskotorowa, a wcześniej Gryficka Kolej Dojazdowa, obchodzić będzie 75. rocznicę uruchomienia swojej działalności po II wojnie światowej. Fragmenty tekstów pochodzą ze „Sprawozdania z inspekcji przeprowadzonej w obwodzie Zagorze przez inspektora obwodow Holtzera Bogdana i zastępcę inspektora obwodow Almakiewicza Kazimierza w czasie od 20.07.-24.7.1945 r.”.
W pierwszym fragmencie dokumentu czytamy: „W czasie inspekcji (w niedziele dn. 22.7.45 r.) nastapilo w Zagorzu uroczyste uruchomienie Powiatowej Kolejki waskotorowej. Kierownik kolejki ob. Rutkowski zdolal mimo najrozniejszych trudnosci zabezpieczyc i naprawic potrzebny tabor i maszyny (tymczasem 2 do uzytku), sprowadzajac tabor, maszyny i narzedzia nieraz nawet z odleglych stron. Gdzie tylko mial dostep i mozliwosc techniczna, naprawial tory, urzadzenia stacyjne itd. (Personel sklada się dotychczas z 4 Polaków, w tem 1 kobieta), ktorzy w całej pelni zasluguja na miano pionierow. Reszta personelu – czasowo niemcy”.
Wspomniane w tekście sprawozdania Zagórze to pierwsza po wojnie polska nazwa Gryfic (niem. Greifenberg). Sprawozdanie musiało być sporządzone na niemieckiej maszynie do pisania, która nie zawierała czcionek z polskimi znakami diakrytycznymi.
W dalszej części sprawozdania opisane jest wydarzenie, które miało uświetnić uroczystość otwarcia linii kolei wąskotorowej w powojennej historii, a mianowicie wycieczka mieszkańców Gryfic do Niechorza. Inspektor Holtzer relacjonuje: „Pierwszy pociag wyruszyl w niedziele dn. 22.7.45 r. z wycieczka obywateli polskich z Zagorza do Horzewa (Horst) nad morzem. Po drodze zatrzymano sie w Parparcie, wojt ob. Ocholowicz Pawel urzadzil skromne przyjecie dla ob. Zagorza, gdzie nastapily okolicznosciowe przemowienia z racji otwarcia kolejki. Kolejka wyjezdza na razie do Horzewa, jednak ob. Rutkowski ma zamiar w najblizszym czasie tory uporzadkowac do Trzebiatowa, co bardzo dodatni wpływ będzie mialo na gospodarke obwodu”.
Horzewo (niem. Horst) to poprzednia nazwa Niechorza, a wspomniany postój w Parparcie to postój w dzisiejszym Paprotnie (dawna nazwa niemiecka to Parpart).
W tym miejscu warto przypomnieć, że na Ziemiach Odzyskanych oprócz nielicznych słowiańsko brzmiących nazw miejscowości o wiele powszechniej funkcjonowały niemieckie bądź zgermanizowane nazwy administracyjne. Po wojnie, wraz z powstaniem polskiej administracji, nazwy te były często spolszczane poprzez tworzenie kalk językowych na zasadzie fonetycznego dopasowania (Horst – Horzewo), często niemającego nic wspólnego z oryginalnym znaczeniem, od którego pochodziła dana nazwa miejscowości. W innych przypadkach tworzone były kalki semantyczne – pochodzące od przetłumaczonego znaczenia oryginalnej nazwy, np. Zielona Góra – niem. Grünberg.
Przypomnijmy, że jeszcze u schyłku lat 90. XX w. trasa Gryfickich Kolei Dojazdowych prowadziła z Gryfic do Trzebiatowa, a łączna długość linii kolejowej wynosiła 61 km. Niestety, w końcowym okresie działalności PKP, ze względu na zły stan mostu w Nowielicach oraz złą kondycję torowisk, podjęto decyzję o zamknięciu odcinka linii z Trzebiatowa do Pogorzelicy. Po przejęciu infrastruktury kolejowej przez samorząd gminy Rewal nie udało się niestety uruchomić zamkniętej przez PKP trasy i obecnie krańcowym punktem jest stacja w Pogorzelicy.
Obecnie Nadmorska Kolej Wąskotorowa kursuje na odcinku pomiędzy Gryficami i Pogorzelicą. Linia kolejowa przebiega przez trzy gminy powiatu gryfickiego: Gryfice, Karnice i Rewal.
Trasa Gryfice – Pogorzelica, pełna trasa, obejmująca 15 stacji.
Trasa Trzęsacz – Pogorzelica, odcinek nadmorski, obejmujący 7 stacji zlokalizowanych na terenie gminy Rewal.
Kolej wyjeżdża codziennie pierwszym kursem o godz. 8.40 z zajezdni w Gryficach. Po dotarciu do Trzęsacza pociąg kursuje dalej wahadłowo na trasie Trzęsacz – Pogorzelica – Trzęsacz.
Ostatni kurs wąskotorówki jest kursem powrotnym do lokomotywowni w Gryficach. ©℗
Maciej ŁOZDOWSKI
Fot. główne: Maciej Łozdowski
Na zdjęciu: Stara lokomotywa parowa, która jeździła w czasach międzywojennych, a obecnie znajduje się na wystawie Nadmorskich Kolei Dojazdowych w Gryficach.
Fot. archiwalne: Archiwum Państwowe
