Jeden z oryginalnych czystopiśmiennych egzemplarzy Konstytucji 3 maja wywieziony przez Rosjan po III rozbiorze do Moskwy wrócił do Warszawy na mocy traktatu ryskiego; ocalał w powstaniu warszawskim tylko dlatego, że został przeniesiony do jednego z fortów Cytadeli Warszawskiej - opowiada PAP dr Michał Kulecki z Archiwum Głównym Akt Dawnych.
"Ten dzień obrad powinien być formalnie poświęcony na zupełnie inne sprawy, na tak zwane materie ekonomiczne, a nie na uchwalenie takiego rewolucyjnego aktu" - mówi dr Kulecki. Jak relacjonuje, uchwalenie konstytucji przebiegało w burzliwej atmosferze. Dyskusję na jej temat kontynuowano 5 maja. Wtedy podczas obrad podniesiono argument, że aby konstytucja stała się powszechnie obowiązującym prawem, są potrzebne jeszcze podpisy senatorów i posłów będących członkami sejmowej Deputacji do Konstytucji przybyłych na obrady.
Do dzisiaj w Archiwum Głównym Akt Dawnych zachowały się dwa egzemplarze tego dokumentu. "Pierwszy znajdujący się w zespole o nazwie tzw. Metryka Litewska - egzemplarz, który najprawdopodobniej znajdował się w kancelarii wprowadzonego na mocy konstytucji rządu, którym była Straż Praw bądź też w bibliotece królewskiej. To jest jeden egzemplarz, drugi zaś znalazł się w rękach Ignacego i Stanisława Potockich i wszedł do zbiorów wilanowskich" - opowiada. Zbiory trafiły do Krzeszowic pod Krakowem w wyniku kontaktów majątkowo-prawnych między Potockimi i Branickimi. Po II wojnie światowej rękopisy wróciły do Warszawy, zostały złożone w Archiwum Głównym Akt Dawnych i noszą tutaj nazwę Archiwum Publiczne Potockich.
Drugi dokument nosi nazwę Metryka Litewska, choć jak podkreśla Kulecki, niesłusznie. "To nie jest Metryka Litewska prawdziwa, czyli księgi Kancelarii Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale te materiały po III rozbiorze zostały przez Rosjan wywiezione i w sposób absolutnie sztuczny dołączone do prawdziwej Metryki Litewskiej - tej która znajduje się w Moskwie" - wyjaśnia. Konstytucja wróciła do Warszawy do Archiwum Głównym Akt Dawnych jeszcze przed II wojną światową jako jeden z elementów wykonania traktatu ryskiego. Wiosną 1944 roku, przed powstaniem warszawskim niewielki fragment zbiorów, w tym konstytucja, zostały wywiezione do jednego z fortów Cytadeli Warszawskiej. "Tam szczęśliwie przetrwały okres powstania warszawskiego, szczęśliwe, ponieważ wszystko, co pozostało po ówczesnej siedzibie archiwum głównego, uległo całkowitemu spaleniu" - podkreśla Kulecki.
3 maja 1791 Sejm Czteroletni po burzliwej debacie przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 maja. Była ona drugą na świecie i pierwszą w Europie ustawą regulującą organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli.(PAP)
Fot. domena publiczna
