„Szkoda, że tak niewielu obcokrajowców włada językiem polskim. Nie mają żadnego pojęcia o polskich muzach” – ubolewał w 1755 roku Lorenz (Wawrzyniec) Mitzler von Kolof, niemiecki uczony, muzykolog, tłumacz, wydawca i lekarz. Na ubolewaniu nie poprzestawał i w założonej przez siebie drukarni publikował dzieła polskich autorów.
Obecność literatury polskiej w Niemczech ma długą tradycję. Dziś, ze względu na polityczną i społeczną sytuację w Niemczech, Polsce i Europie, jest potrzebna bardziej niż kiedykolwiek.
* * *
Działające w Greifswaldzie wydawnictwo „freiraum” („freiraum-verlag”), które prowadzi Erich Münnich, od roku oferuje czytelnikom niemieckim przekłady nowości współczesnej literatury polskiej. Stworzyło serię Neue Polnische Literatur, by pokazywć wielorakość polskiej literatury, zarówno nowatorskie powieści współczesne i tomy esejów, jak powieści kryminalne i historyczne, książki popularnonaukowe, reportaże podróżnicze, literaturę dziecięcą. Pozyskało do tego przedsięwzięcia Paulinę Schulz, znaną tłumaczkę i pisarkę. Odpowiada ona za dobór książek, ich tłumaczenia, redakcję serii i jej promocję, koordynuje współpracę z instytucjami kultury wzdłuż granicy niemiecko-polskiej.
Krytyczny wybór książek włączanych do serii, dokonany przez Paulinę Schulz, wskazuje na jej literacką wrażliwość i rzeczowe podejście do kontaktów polsko-niemieckich. Chodzi m.in. o to, by kulturowe różnice między Polakami a Niemcami pokazywać we wspólnym kontekście europejskim, a stereotypy krytycznie konfrontować ze spojrzeniem globalnym. Seria zdecydowanie zrywa więc ze zredukowanym spojrzeniem na Polskę jako „kraj wódki i sezonowych robotników” i chce głęboko sięgać do najciekawszych zjawisk nowej literatury, co jest – by użyć nadmorskiego porównania – jak odświeżający powiew bryzy inspirujący do jeszcze ciekawszych kontaktów transgranicznych.
W październiku 2015 roku wydawnictwo zainaugurowało serię książką Brygidy Helbig „Osis und andere Leute” (tytuł polski: „Enerdowce i inne ludzie”). Pisarkę polsko-niemiecką, urodzoną w Szczecinie, a mieszkającą w Berlinie, świadomie wybrano na „pilotkę projektu”, aby podkreślić jego znaczenie dla obu krajów. Niemal z dnia na dzień książka odniosła sukces i już po kilku miesiącach ukazało się jej drugie wydanie.
Kolejną książką, jaka ukazała się w serii, była powieść satyryczna Błażeja Dzikowskiego „Der Weg des Saturn” (tytuł polski: „Brokat w oku”). Jej kanwą są aktualne problemy polityczne i społeczne, a dokładnie – radykalizowanie się nastrojów wśród polskiej młodzieży.
Następnie ukazała się „Die letzte Arie” (tytył polski: „Sprawa pechowca”), pierwsza część kryminalnej trylogii retro „Kroniki Klary Schulz”, autorstwa wrocławskiej pisarki Nadii Szagdaj. Był to dla freiraum-verlag ogromny sukces: pisarkę zaprezentowano w „Spiegel-Online”, była gościem telewizji Arte, MDR, WDR, NDR, ZDF, uczestniczyła w Długiej Nocy Muzeów w Berlinie.
W październiku, z okazji pierwszej rocznicy serii, ukaże się kolejna książka Brygidy Helbig „Engel und Schweine” („Anioły i świnie”). Wiosną 2017 roku wyjdą reportaże o antarktycznej ekspedycji Ernsta Shackletona, napisane przez kapitana i polarnika Henryka Wolskiego, potem ukaże się druga część przygód Klary Schulz oraz „Magik”, powieść Magdaleny Parys, laureatki Europejskiej Nagrody Literackiej, również szczecinianki i berlinianki.
Autorzy książek, publikowanych w serii Nowa Literatura Polska, są zapraszani na targi książki do Lipska i Frankfurtu, mają liczne spotkania autorskie w Niemczech i Polsce, byli gośćmi Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016, pasażerami Pociągu Kultury Berlin-Wrocław, uczestniczyli w festiwalach Usedomer Literaturtage (Uznamskie Dni Literatury), Literaturtage an der Neiße (Dni Literatury nad Nysą), VielSeitig (WieloStronność) w Siegen.
Wydawnictwo już otrzymuje pytania o plany na rok 2017/2018. Potwierdza to spostrzeżenia z mijającego roku, że seria celnie trafiła w oczekiwania odbiorców, ich nerw czytelniczy, że dokładnie takiej literatury brakowało w Niemczech: współczesnych książek polskich, serii systematycznie prezentującej różnorodność gatunków i tematów, wspierającej kontakty sąsiedzkie.
* * *
Projekt nie byłyby jednak tym, czym jest, bez jego spiritus movens i redaktorki.
Paulina Schulz urodziła się w Polsce w 1973 roku, w niemiecko-polsko-tatarsko-szkockiej rodzinie artystycznej. Od 1989 roku mieszka w Niemczech. Studiowała w Niemieckim Instytucie Literackim w Lipsku: literaturę, filmoznawstwo, dramaturgię oraz – jako fach główny – teorię i praktykę przekładu.
Od 2003 roku jest wolną pisarką, tłumaczką, lektorką. Na różnych uczelniach i seminariach wykłada zasady twórczego pisania, teorię i praktykę komunikacji i przekładu. Jest współtwórczynią festiwali literatury i kultury, współorganizatorką polsko-niemieckich spotkań młodzieży, aktywnie działa jako menedżerka kultury w Euroregionie Pomerania, buduje sieć kontaktów w obszarze Bałtyku.
Zdobyła uznanie jako tłumaczka serii powieści kryminalno-historycznych o starym Wrocławiu, autorstwa Marka Krajewskiego, biografii „Ostatni klezmer” Jacka Cygana, biografii Janoscha. Ogłosiła tłumaczenia ponad dwudziestu powieści, nadto tomów poezji, książek dla dzieci, tekstów dziennikarskich i dotyczących historii sztuki. Oprócz już wymienionych jest autorką tłumaczeń książek Manueli Gretkowskije, Marii Nurowskiej, Jerzego Pilcha, Zbigniewa Mentzela, Leszka Szarugi, Urszuli Kozioł, Wiesława Myśliwskiego, innych. Otrzymała liczne nagrody.
Sama też pisze prozę i wiersze, publikuje w niemieckojęzycznych i polskich czasopismach literackich. Ogłosiła tom opowiadań „Wasserwelt” (2005), dwa albumy fotograficzne (z Thomasem Karstenem), tomy wierszy „paralysing shadows” (2006) i „Meeres Spiegel” (2013), powieść „Das Eiland” (2014), która wyszła w Polsce pod tytułem „Wyspa” (tłumaczenie: Anna Harenda-Schulz). Pisze kolejne powieści.
Obecnie jest pisarką-rezydentem w Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016, gdzie przygotowuje m.in. tom esejów o ludziach i miejscach Wrocławia. Wykłada zasady przekładu na Uniwersytecie Wrocławskim, a w hali Stulecia prowadzi performance „Sleeping with ghosts”.
Wykorzystując doświadczenia zdobyte w pracy nad serią Nowa Literatura Polska, chciałaby od 2017 roku organizować polsko-niemiecki festiwal literacki, który obejmowałby swoim zasięgiem przestrzeń między Stralsundem a Szczecinem. Pytania w tej sprawie można kierować pod adresem paulinaschulz@gmx.de.
Dobrze, że powstała seria Nowa Literatura Polska, bo choć od czasów Lorenza (Wawrzyńca) Mitzlera von Kolof minęło ponad dwa i pół wieku, to wciąż niewielu obcokrajowców włada językiem polskim.
Kamilla KUREK
Autorka pracuje i mieszka w Stralsundzie i Szczecinie.
