Film „Besatzung und Widerstand” („Okupacja i opór”) trwa piętnaście i pół minuty. Jest tak nasycony realistycznymi obrazami z lat niemieckiej okupacji Polski, głównie z powstania warszawskiego, wstrząsającymi wspomnieniami jego uczestników: Anny Stupnickiej-Bando, Wandy Traczyk-Stawskiej i Witolda Lisowskiego, że głęboko zapada w pamięć. Jego premiera odbędzie się w czwartek, 1 września, w Berlinie.
Również w czwartek o godz. 16 Niemiecki Instytut Spraw Polskich (DPI), działający w Darmstadt, zaprasza na Grosse Querallee w Berlinie (Tiergarten), blisko Urzędu Kanclerskiego i Bundestagu, na uroczystość zorganizowaną w 83. rocznicę niemieckiej agresji na Polskę i rozpoczęcia drugiej wojny światowej. Przewidziane są wystąpienia Claudii Roth, federalnej minister kultury, i Pawła Gronowa, chargé d’affaires ad interim Ambasady RP w Berlinie (ambasadora wciąż nie ma), prezentacja wspomnień świadków historii, czas na refleksje, ciszę, składanie kwiatów.
W miejscu spotkania powstał w połowie XIX wieku reprezentacyjny gmach tzw. Opery Krolla. Po pożarze Reichstagu w 1933 roku został przebudowany i stał się tymczasową siedzibą opanowanego przez nazistów parlamentu. 1 września 1939 roku Adolf Hitler wygłosił w nim mowę, w której poinformował, że o godz. 5.45 (!) wojska III Rzeszy weszły do Polski. Stwierdził, że jest to odwet za ostrzelanie Niemiec z terenów Polski.
Opera Krolla została zniszczona w czasie wojny. Po wojnie jej ruiny rozebrano. Na terenie, na którym się znajdowała, bądź na placu Askańskim, powstanie Miejsce Pamięci i Spotkań z Polską, efekt inicjatywy społecznej, wspartej w październiku 2020 roku uchwałą Bundestagu, przyjętą ogromną większością głosów. W jego centrum stanie pomnik Ofiar Niemieckiej Okupacji Polski.
Rocznicowe spotkanie w Berlinie będzie kontynuowane w przedstawicielstwie kraju związkowego Hesja. Gości, wśród których będą: Lucia Puttrich, minister ds. federalnych i europejskich rządu Hesji, prof. dr Rita Süssmuth, b. przewodnicząca Bundestagu i przez wiele lat kuratorium Związku Towarzystw Niemiecko-Polskich, laureatka Nagrody Polonicus 2018, oraz Ralf Beste, kierownik Wydziału Kultury i Spraw Społecznych MSZ w Berlinie, przywita prof. Oliver Loew, dyrektor DPI. Głównym punktem wieczoru będzie premiera filmu Filipa Antoniego Malinowskiego „Besatzung und Widerstand” („Okupacja i opór”). Autor wykorzystał w nim wstrząsające zdjęcia z lat okupacji i powstania warszawskiego, udostępnione przez IPN, Muzeum Powstania Warszawskiego, Archiwum Federalne (Bundesarchiv), archiwa prywatne, jak też wspomnienia powstańców: Witolda Lisowskiego, Anny Stupnickiej-Bando i Wandy Traczyk-Stawskiej. Wprowadzenia przed projekcją dokonają Filip Antoni Majewski i Emilia Mansfeld (DPI). W realizacji filmu uczestniczyli jeszcze Anne Preussel (zdjęcia) i Anna Jankowska. Na zakończenie spotkania koncert zaginionych pieśni ukraińskiego Polesia zaprezentuje duet folkowo-jazzowy Maniucha Bikont (wokal) i Ksawery Wójciński (kontrabas, wokal), laureaci m.in. szczecińskiego Turnieju Muzyków Prawdziwych (2015).
Filip Antoni Malinowski pochodzi z Poznania (ur. 1982), mieszka w Wiedniu, jest reżyserem głównie filmów dokumentalnych, scenarzystą, producentem filmowym, współtwórcą wiedeńskiej wytwórni Soleil Film. Jego filmy mówią o głównych problemach egzystencjalnych, społecznych i moralnych współczesnego świata. Cechują się mistrzowską realizacją, wyrazistą koncepcją dramaturgiczną, wrażliwością, a gdy można – subtelnym liryzmem i dowcipem. Były prezentowane na kilkuset festiwalach.
Film „Besetzung und Widerstand”, sfinansowany przez niemieckie MSZ, jest jednym z efektów współpracy reżysera z Niemieckim Instytutem Spraw Polskich. Wraz z innymi filmami dokumentalnymi znajdzie się w zbiorach Miejsca Pamięci i Spotkań z Polską. Będzie wykorzystywany w pracach edukacyjnych.
Latem 2021 roku Niemiecki Instytut Spraw Polskich i berlińskie MSZ sfinansowały realizację nagrań z Polakami – świadkami agresji 1 września 1939 r., wykorzystanych następnie w specjalnym filmie. Teraz, dzięki współpracy DPI z Filipem Antonim Malinowskim, powstają kolejne filmy, utrwalające wspomnienia świadków. DPI zapowiada, że będą szeroko upowszechniane w Niemczech, wykorzystywane w pracy informacyjnej i edukacyjnej, znajdą się w zbiorach Miejsca Pamięci i Spotkań z Polską. W realizacji są filmy o wybuchu wojny, oporze i martyrologii Polaków, losach polskich Żydów.
Inicjatywy DPI wspiera też bawarska Fundacja Sanddorf. Jej subwencje umożliwią realizację dłuższego filmu dokumentalnego i wielu krótszych filmów edukacyjnych na temat pracy przymusowej w III Rzeszy, roli kobiet w okupowanej Polsce, historii powojennej. Fundacja wspiera działania służące m.in. porozumieniu narodów, a zwłaszcza Niemców i Polaków. Dofinansowuje inicjatywy, których celem jest upowszechnianie w RFN wiedzy o Polsce i organizacja spotkań niemiecko-polskich. Chodzi głównie o naukę języka polskiego w Niemczech, wyjazdy uczniów niemieckich do Polski, platformę internetową „Polen in der Schule”.
Film „Okupacja i opór” jest dostępny na kanale YouTube: www.youtube.com/deutschespoleninst. Na YouTube można też obejrzeć film prezentujący koncepcję Miejsca Pamięci i Spotkań z Polską, w tym fragmenty debaty z udziałem przedstawicieli polskiego ruchu oporu (www.youtube.com/watch?v=Tn6nhWU8XP8).
Bogdan TWARDOCHLEB
