W niedzielę 9 listopada 2025 roku o godzinie 11.00 przedstawiciele społeczności żydowskiej złożyli kwiaty w miejscu, w którym znajdowała się szczecińska synagoga spalona podczas Nocy Kryształowej w 1938 roku.
- Powinniśmy Pamiętać o tych wydarzeniach, aby nigdy się nie powtórzyły – mówi Róża Król, przewodnicząca szczecińskiego oddziału Towarzystwa Społeczno – Kulturalnego Żydów. Noc Kryształowa była pogromem Żydów w nazistowskich Niemczech zainicjowanym przez władze państwowe, w nocy z 9 na 10 listopada 1938. Ulice niemieckich miast zostały zasypane odłamkami szkła i kryształów ze zniszczonych żydowskich mieszkań i sklepów, stąd też nazwa pogromu. Druga teoria co do nazwy mówi o „krystalizacji”, czyli oczyszczeniu narodu niemieckiego z przedstawicieli innych narodów, przede wszystkim Żydów. Niemcy nie tylko przyzwolili na prześladowania ludności żydowskiej, ale również nadali im zorganizowany charakter.
Do 1938 r. III Rzeszę opuściło około 170 tys. z 565 tys. zamieszkujących Niemcy i Austrię Żydów, którzy skierowali się głównie do Wielkiej Brytanii (52 tys. osób), Francji (30 tys.), Polski (25 tys.) Belgii,
Szwajcarii (10 tys.) i krajów skandynawskich (5 tys.); udział Stanów Zjednoczonych był pomijalnie niski. Pozostałych obywateli niemieckich narodowości żydowskiej dotykały nieustanne prześladowania wynikające z tzw. ustaw norymberskich których istotą był podział obywateli Niemiec na „ Aryjczyków” i ludność niearyjską. W listopadzie 1938 r. Niemcy opuściło ok. 200 tys. „żydowskich konwertytów”, którzy uzyskali wizy dzięki pomocy kardynała Pacellego, późniejszego papieża Piusa XII. Pod koniec października 1938 r. władze niemieckie deportowały około 17 tysięcy Żydów z polskimi paszportami za wschodnią granicę Niemiec, do Polski. Większość Żydów, bo około 10 tysięcy, trafiło do obozu przejściowego w Zbąszyniu, gdzie zostali internowani przez polskie władze. Wśród wypędzonych do Zbąszynia znalazła się rodzina Grynszpanów, która od 1911 r. mieszkała w Hanowerze . Ich syn Herszel Grynszpan, który zamierzał osiedlić się w Palestynie, w 1936 r. wyemigrował do Francji i zamieszkał u krewnych w Paryżu. Tu dowiedział się 3 listopada 1938 z listu od siostry, jaki los spotkał jego rodzinę. To wywołało u niego chęć odwetu na Niemcach. 7 listopada 1938 udał się do ambasady niemieckiej w Paryżu, w której ubiegał się o rozmowę z ambasadorem. Przyjął go niższy rangą sekretarz Ernst vom Rath, do którego Grynszpan pięciokrotnie strzelił. Rath po dwóch dniach zmarł na skutek odniesionych ran. Choć zamach, jako akt zemsty Grynszpana, miał znaczenie drugorzędne, niemiecka propaganda określiła go jako „atak międzynarodowego żydostwa na Rzeszę Niemiecką”, łącząc go z zamachem na nazistę Wilhelma Gustloffa, dokonanym w lutym 1936 r. w Szwajcarii przez żydowskiego studenta Dawida Frankfurtera.
Zamach stał się pretekstem dla niemieckich władz do sprowokowania pogromu – Nocy Kryształowej.
Karol CIEPLIŃSKI
